خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بغَیْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا وَأَلْقَی فِی الْأَرْضِ رَوَاسیَ أَن تَمِیدَ بکُمْ وَبَثَّ فِیهَا مِن کُلِّ دَابَّةٍ وَأَنزَلْنَا مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَنبَتْنَا فِیهَا مِن کُلِّ زَوْجٍ کَرِیمٍ

آسمان ها را بدون ستون هایی که آنها را ببینند خلق کرده و در زمین کوه هایی پابرجا (به مثابه لنگرها) افکنده است تا شما را نجنباند و در آن از هر جنبنده ای پراکنده کرده است و از آسمان آبی نازل کردیم پس [به وسیله آن] از هر نوع [رستنی های] نیکو در آن رویاندیم.

 

1 - خداوند، آسمان ها را بدون پایه و ستون آفریده است.

 

خلق السموت بغیر عمد ترونها

«ترونها» احتمال دارد قید توصیحی برای «بغیر عمد» باشد. در این صورت، معنای «خلق السماوات بغیر عمد» این است که خداوند، آسمان ها را بدون ستون آفریده است.

 

2 - عالم آفرینش، دارای آسمان های متعدد است.

 

السموت

 

3 - نیروی نگهدارنده آسمان ها (جاذبه) نمونه ای از حقایق موجود، اما نامرئی برای بشر است.

 

بغیر عمد ترونها

قید «ترونها» می تواند احترازی باشد. در این صورت، عبارت اِشعار دارد به این که نیرویی (ستون مانند) آسمان ها را نگه می دارد و لکن قابل مشاهده نیست.

 

4 - خداوند، قرار دهنده کوه ها در زمین است.

 

و ألقی فی الأرض روسی

 

5 - زمین، بدون وجود کوه ها، در معرض لرزش های مداوم بوده و مناسب زندگی نیست.

 

و ألقی فی الأرض روسی أن تمید بکم

 

6 - کوه ها، از جنبش و لرزش زمین جلوگیری می کنند و برای آماده کردن آن برای زیستن بشر، نقش دارند.

 

و ألقی فی الأرض روسی أن تمید بکم

«مید» در لغت، «اضطراب و لرزش چیزهای بزرگ» را گویند. چون آیه درصدد بیان نعمت های خداوند است و لرزش، نمی تواند نعمت باشد، معلوم می شود که «أن تمید»، «أن لاتمید» و یا «کراهیه تمید بکم» است.

 

7 - خداوند، کوه ها را ثابت و استوار قرار داده است.

 

و ألقی فی الأرض روسی

«رواسی» جمع «راسیة» از ماده «رسو» به معنای «ثبوت و استواری» است. مراد از آن کوه هایند که بر اساس وصف غالب شان نام گذاری شده اند. گفتنی است که «ألقی» وقتی همراه «فی» باشد معنای استقرار را می دهد.

 

8 - کوه ها، پس از پیدایش زمین به وجود آمده اند.

 

و ألقی فی الأرض روسی

 

9 - گسترش نسل جنبندگان بر پهنه زمین، در پرتوِ آمادگی محیط زیستی آن است.

 

خلق ... و ألقی ... و بثّ فیها من کلّ دابّة

 

10 - جنبندگان زمین، تشکیل دهنده مجموعه و سیستمی کامل اند.

 

و بثّ فیها من کلّ دابّة

تعبیر «من کلّ» ممکن است، صرفاً بیان کننده کثرت نباشد; بلکه نوعی جامعیت را در روابط میان حیوانات و استفاده آنان از هم دیگر بیان کند.

 

11 - خداوند، از هر نوع جنبنده ای، در زمین آفریده و در آن گسترانیده است.

 

و بثّ فیها من کلّ دابّة

 

12 - خداوند، فرو فرستنده باران از سمت آسمان است.

 

و أنزلنا من السماء ماء

 

13 - پوشش گیاهی بر سطح زمین، مرهون بارش باران است.

 

و أنزلنا من السماء ماء فأنبتنا فیهامن کلّ زوج کریم

 

14 - ثبات و آرامش زمین، آن را برای رویش گیاهان، مساعد کرده است.

 

و ألقی فی الأرض روسی أن تمیدبکم ... فأنبتنا فیهامن کلّ زوج کریم

 

15 - خداوند، از هر گیاهی، زوج سودمند و دارای فایده آفریده است.

 

فأنبتنا فیها من کلّ زوج کریم

صفت «کریم»، درباره اشیا و مفاهیم به معنای «سودمندی و دارای نفع بودن» است (مفردات راغب).

 

16 - عوامل طبیعی، تحت تدبیر خداوند است.

 

و أنزلنا من السماء ماء فأنبتنا فیها

«فاء» در «فأنبتنا» تفریع است و حکایت از آن دارد که نزول باران، در رویش گیاهان نقش دارد. چنین نقشی را، خداوند به خود نسبت داده است و این، نشان می دهد که عوامل طبیعی با تدبیر خداوند عمل می کنند.

 

17 - نخستین قطره های آب، در آسمان شکل گرفته است.*

 

و أنزلنا من السماء ماء

تعبیر «و أنزلنا من السماء ماء» ممکن است بیان کننده این باشد که در مراحل خلقت، نخستین قطره های آب، قبل از آن که آبی در زمین وجود داشته باشد، در آسمان شکل گرفته است.

 

18 - وجود قانون زوجیت، در گیاهان

 

فأنبتنا فیها من کلّ زوج کریم

آب

منابع آب 17

آسمان

تعدد آسمان ها 2; خالق آسمان ها 1; خلقت آسمان ها 1; ستون آسمان ها 1; نقش آسمان 17; نگهدارنده آسمان ها 3

باران

بارش باران از آسمان 12; فواید باران 13; منشأ باران 12

جنبندگان

ازدیاد جنبندگان 9، 11; خلقت جنبندگان 11; سیستم جنبندگان 10

حقایق

حقایق نامرئی 3

خدا

افعال خدا 1، 7، 11، 12، 15; تدبیر خدا 16

زمین

آثار ثبات زمین 9، 14; عوامل ثبات زمین 5، 6; موانع لرزش زمین 5، 6

زندگی

عوامل بهبود زندگی 6

عوامل طبیعی

عمل عوامل طبیعی 16

کوهها

استقرار کوهها در زمین 4; تاریخ پیدایش کوهها 8; ثبات کوهها 7; فواید کوهها 5، 6

گیاهان

زوجیت گیاهان 18; عوامل پوشش گیاهی 13; عوامل رویش گیاهان 14; فواید زوجیت گیاهان 15

نیروی جاذبه 3