یَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَتَقُولُ هَلْ مِن مَّزیدٍ

 

روزی که به جهنّم می گوییم: آیا پر شدی و او می گوید: آیا بیش از این هم هست؟

 

1 - جهنم، در برگیرنده انبوه مجرمان و دارای اشتهایی سیری ناپذیر

 

یوم نقول لجهنّم هل امتلأت و تقول هل من مزید

 

2 - جهنم، تقاضامند دریافت مجرمان هر چه بیشتر

 

و تقول هل من مزید

 

3 - گنجایش و سیری ناپذیری دوزخ، تهدیدی برای کافران با همه انبوهی و کثرت آنان

 

یوم نقول لجهنّم هل امتلأت و تقول هل من مزید

از این که خداوند، اشتهای سیری ناپذیر دوزخ را تذکر داده است; استفاده می شود که نباید کافران، کثرت وانبوهی خویش را مانعی در راه اجرای احکام و کیفرهای الهی بدانند; بلکه جهنم بیش از آنچه آنان تصور کنند، گنجایش و پذیرش دارد.

 

4 - جهنم، در شگفت از کثرت و انبوهی کافران و دوزخیان *

 

و تقول هل من مزید

برداشت یاد شده بدان احتمال است که سؤال «هل من مزید» از روی انکار و اعجاب باشد; یعنی، آن قدر کافران را در خود جای داده که به شگفتی آمده و می پرسد: آیا به راستی هنوز هم کافرانی افزون تر وجود دارند؟!

 

5 - جهنم، دارای نوعی ادراک در عالم قیامت *

 

یوم نقول لجهنّم هل امتلأت و تقول هل من مزید

برداشت بالا بدان احتمال است که گفتوگوی مطرح در آیه شریفه، گفتوگویی واقعی باشد و نه در مقام بیان نمادین حقیقت.

 

6 - طبع دوزخ، همچون طبع دنیاطلبان، فزون طلب و زیاده خواه *

 

یوم نقول ... و تقول هل من مزید

با توجه به این که دوزخ و بهشت، مقام ظهور و تجلّی حقایقی است که آدمی در عالم «ناسوت» تدارک دیده است، آیه می تواند کنایه از فزون طلبی دنیاداران دوزخی باشد.

 

7 - نقش انذارهای الهی، در هدایت پذیری مردم

 

و قد قدّمت إلیکم بالوعید ... یوم نقول لجهنّم ... هل من مزید

جهنم

ادراک جهنم 5; تعجب جهنم 4; خواسته های جهنم 2; زیاده طلبی جهنم 1، 2، 3، 6; صفات جهنم 6; وسعت جهنم 3; ویژگیهای جهنم 1، 2، 5

جهنمیان

کثرت جهنمیان 4

خدا

آثار انذارهای خدا 7

دنیاطلبان

زیاده طلبی دنیاطلبان 6; صفات دنیاطلبان 6

کافران

هشدار به کافران 3

هدایت

عوامل هدایت 7