وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ وَیَوْمَ الْقِیَامَةِ لَا یُنصَرُونَ

و آنان را پیشوایانی قرار دادیم که به سوی آتش دعوت می کنند و روز قیامت یاری نمی شوند.

 

1 - طلوع و غروب حکومت ها، نمودهای اراده خداوند

 

و جعلنـهم أ(1)مة

در این آیه به قدرت رسیدن فرعون و در آیه پیش غرق شدن وی و سپاهیانش به خدا نسبت داده شده است. این بیانگر این حقیقت است که ظهور و افول تمدن ها و پیدایش و نابودی حکومت ها ـ چه خوب و چه بد ـ همگی تحت اراده خدا و به اذن او بوده و تاریخ دراز بشر عرصه گاه جریان پرفراز و نشیب اراده الهی است.

 

2 - پیشوایان و رهبران جوامع در بینش الهی دو دسته اند: دعوت کنندگان به آتش دوزخ و فراخوانان به نعمت های بهشت.

 

و جعلنـهم أ(2)مة یدعون إلی النار

 

3 - نقش حکومت ها و نظام اجتماعی در ساختار فرهنگی و عقیدتی جامعه

 

و جعلنـهم أ(3)مة یدعون إلی النار

برداشت یاد شده از آن جا است که فرعون با ادعای خدایی خویش و مبارزه با پیام موسی(ع)، بر فرهنگ و عقیده مردم چنان تأثیر گذاشته بود که آنان را دوزخی و بدبخت ساخت.

 

4 - فرعون و دارودسته وی، از نوع پیشوایان دعوت کننده به دوزخ

 

و جعلنـهم أ(4)مة یدعون إلی النار

 

5 - هلاکت دنیوی و آتش دوزخ، پی آمد حکومت های مستکبر، ستمگر و فاسد (چونان فرعونیان)

 

إنّهم کانوا قومًا فـسقین ... إنّه لایفلح الظـلمون ... و استکبر هو ... و جعلنـهم أ(5)مة یدعون إلی النار

 

6 - آتش دوزخ و نعمت های بهشت، تجسم عینی اعمال آدمیان است.

 

و جعلنـهم أ(6)مة یدعون إلی النار

آنچه مسلّم است این که پیشوایان کفر، مردم را به اعمال بد و ناشایست ـ که اسباب ورود انسان به آتش است ـ فرا می خوانند; نه به خود آتش. بنابراین تعبیر «یدعون إلی النار» به جای «یدعون إلی الضلال» می تواند اشاره به این باشد که اعمال بد در واقع خود آتش دوزخ است که در آخرت صورت حقیقت آن آشکار خواهد شد.

 

7 - پیشوایان کفر، محروم از هرگونه نصرت و امداد الهی در روز رستاخیز

 

و یوم القیـمة لاینصرون

 

8 - بی بهره بودن فرعون و سپاهیانش، از نصرت الهی در روز قیامت

 

و یوم القیـمة لاینصرون

 

9 - «عن أبی عبداللّه(ع) قال: ... قال اللّه تبارک و تعالی... «و جعلناهم أئمة یدعون إلی النار» یقدمون أمرهم قبل أمر اللّه و حکمهم قبل حکم اللّه و یأخذون بأهوائهم خلاف ما فی کتاب اللّه عزّوجلّ;(7)

 

از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: ... خدای تبارک و تعالی فرموده است: ... «و جعلناهم أئمة یدعون إلی النار» آنان فرمان خود را بر فرمان خدا مقدم می دارند و حکم خود را نیز بر حکم خدا مقدم می دارند و براساس هواهای نفسانی، برخلاف آنچه در کتاب خدا است عمل می کنند».

اشراف فرعون

رهبری اشراف فرعون 4

امدادهای خدا

محرومان از امدادهای خدا 7

بهشت

دعوت کنندگان به بهشت 2; نعمتهای بهشت 6

جهنم

آتش جهنم 6; دعوت به جهنم 4، 9; دعوت کنندگان به جهنم 2; موجبات جهنم 5

حکومت

منشأ پیدایش حکومت ها 1; نقش حکومت ها 3

خدا

نشانه های اراده خدا 1

روایت 9

رهبران

اقسام رهبران 2; رهبران ظالم 2; رهبران هدایتگر 2; محرومیت اخروی رهبران کفر 7

ظالمان

آثار حکومت ظالمان 5

عمل

تجسم عمل 6

فاسدان

آثار حکومت فاسدان 5

فرعون

رهبری فرعون 4; محرومیت اخروی فرعون 8

فرعونیان

آثار حکومت فرعونیان 5; محرومیت اخروی فرعونیان 8

فرهنگ

عوامل مؤثر در ساختار فرهنگ 3

مستکبران

آثار حکومت مستکبران 5

نصرتهای خدا

محرومان از نصرتهای خدا 7، 8

هلاکت

عوامل هلاکت دنیوی 5

پی نوشت ها :

1. کافی، ج 1، ص 216، ح 2; نورالثقلین، ج 4، ص 130، ح 75.