وَقَالَ الَّذینَ کَفَرُوا رَبَّنَا أَرِنَا الَّذَیْنِ أَضَلَّانَا مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنس نَجْعَلْهُمَا تَحْتَ أَقْدَامِنَا لِیَکُونَا مِنَ الْأَسْفَلِینَ

 

و آنان که کفر ورزیدند [در جهنّم] می گویند: پروردگارا! آن دو گروه از [شیاطین] جنّ و انس را که ما را گمراه کردند به ما نشان بده تا زیر قدم هایمان قرارشان دهیم که از پست ترین ها گردند.

 

1 - کافران در قیامت، خواهان شناسایی عاملان گمراهی خویش به منظور انتقام جویی از آنان

 

و قال الذین کفروا ربّنا أرنا الذین أضلاّنا ... نجعلهما تحت أقدامنا

 

2 - کشف و ظهور ربوبیت بی همتای الهی در قیامت، برای کافران

 

و قال الذین کفروا ربّنا

از اقرار کافران به ربوبیت الهی (ربّنا)، مطلب بالا استفاده می شود.

 

3 - کفر، ضلالت و گمراهی است.

 

و قال الذین کفروا ... الذین أضلاّنا

 

4 - گروهی از جنیان، همانند گروهی از انسان ها، موجوداتی اغواگر و گمراه کننده اند.

 

أضلاّنا من الجنّ و الإنس

 

5 - جنیان نیز همانند انسان ها، در قیامت محشور خواهند شد. *

 

ربّنا أرنا الذین أضلاّنا من الجنّ و الإنس

دوزخیان از خداوند درخواست می کنند که رهبران گمراه کننده جنّی و انسی خویش را به آنان بنمایاند، از این مطلب، برداشت یاد شده را می توان به دست آورد.

 

6 - اظهار تنفر و انزجار شدید کافران، از عاملان گمراهی خویش در قیامت

 

قال الذین کفروا ... نجعلهما تحت أقدامنا

 

7 - وجود طبقات مختلف برای دوزخیان

 

لیکونا من الأسفلین

برداشت یاد شده بر این پایه است که مراد از «أسفلین» افراد درکات پایین تر دوزخ باشد; نه این که صرفاً به تحقیر و ذلیل شدن اغواگران اشاره داشته باشد.

 

8 - کفرپیشگان، در قیامت خواستار ذلت و خواری بیشتر و عذاب شدیدتر برای رهبران اغواگر خویش خواهندبود.

 

نجعلهما تحت أقدامنا لیکونا من الأسفلین

 

9 - (فی المجمع) «و قال الذین کفروا فی النار أرنا الذین أضلاّنا من الجن و الإنس» یعنون إبلیس الأبالسة و قابیل بن آدم أوّل من أبدع المعصیة. روی ذلک عن علی(ع);(1)

 

در مجمع البیان راجع به قول خداوند که می فرماید: «و قال الذین کفروا فی النار أرنا الذین ...» آمده است که: مقصود آنان رئیس أبلیس ها و قابیل فرزند آدم است که گناه و نافرمانی را پایه گذاری نمود و این مطلب از علی(ع) روایت شده است.».

ابلیس:

گمراهگری ابلیس 9

انسان:

حشر انسان 5

توحید:

توحید ربوبی 2

جن:

جن اغواگر 4; حشر جن 5; ویژگیهای جن 4

جهنم:

درکات جهنم 7

جهنمیان:

مراتب جهنمیان 7

روایت: 9

رهبران:

ذلت اخروی رهبران گمراهی 8; عذاب اخروی رهبران گمراهی 8

عذاب:

درخواست عذاب 8; عذاب شدید 8

قابیل:

گمراهگری قابیل 9

قیامت:

ظهور حقایق در قیامت 2

کافران:

خواسته های اخروی کافران 1، 8، 9; عوامل گمراهی کافران 1; کافران در قیامت 2; کافران و ربوبیت خدا 2; نفرت اخروی کافران 6

کفر:

حقیقت کفر 3

گمراهگران:

انتقام از گمراهگران 1; نفرت از گمراهگران 6

گمراهی:

منشأ گمراهی 9; موارد گمراهی 3

گناه:

منشأ گناه 9

پی نوشتها:

1. مجمع البیان، ج 9، ص 17; نورالثقلین، ج 4، ص 545، ح 35.