وَلَقَدْ آتَیْنَا مُوسَی الْکِتَابَ فَاخْتُلِفَ فِیهِ وَلَوْلَا کَلِمَةٌ سَبَقَتْ مِن رَّبِّکَ لَقُضِیَ بَیْنَهُمْ وَإِنَّهُمْ لَفِی شَکٍّ مِّنْهُ مُرِیبٍ

 

و همانا به موسی کتاب دادیم پس در باره آن اختلاف شد و اگر قبلاً سخنی از پروردگارت صادر نشده بود [که قضاوت میان مؤمن و منکر در قیامت خواهد بود] بین آنان قضاوت می شد [و منکران قرآن هلاک می شدند] و به راستی آنها در باره قرآن در شکی شدید هستند.

 

1 - اعطای کتاب (تورات) به موسی(ع) از سوی خداوند

 

و لقد ءاتینا موسی الکتـب

 

2 - موسی(ع)، از پیامبران صاحب شریعت و کتاب آسمانی

 

و لقد ءاتینا موسی الکتـب

 

3 - قوم موسی، گرفتار اختلاف در پذیرش تورات و حقانیت آن

 

و لقد ءاتینا موسی الکتـب فاختلف فیه

 

4 - همگونی برخوردهای مشرکان عصر بعثت با کافران عصر موسی، در مورد کتاب آسمانی

 

و لو جعلنـه قرءانًا ... و لقد ءاتینا ... فاختلف فیه

 

5 - تسلی خداوند به پیامبر(ص)، در برابر کفرورزی های مشرکان عصر بعثت نسبت به قرآن

 

و لقد ءاتینا موسی الکتـب فاختلف فیه

ذکر اختلاف قوم موسی در پذیرش تورات، به قرینه عبارت های قبلی (مایقال لک إلاّ ما قد قیل للرسل من قبلک)، می تواند برای تسلی خاطر پیامبر(ص) باشد.

 

6 - توجه به مخالفت و ستیزه جویی با حق در طول تاریخ، مانع راه یابی روحیه یأس و ناامیدی در حق گرایان

 

و لقد ءاتینا موسی الکتـب فاختلف فیه

 

7 - مهلت دادن به کافران در دنیا، از سنت های الهی است.

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک لقضی بینهم

 

8 - سنت امهال، مانع از کیفر دنیوی کافران است.

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک لقضی بینهم

 

9 - انکار و یا تردید در حقانیت قرآن، موجب استحقاق عذاب دنیایی است.

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک لقضی بینهم

از این که سنت الهی بر امهال است، استفاده می شود که کافران مستحق عذاب اند (هرچند که عذاب نشوند).

 

10 - مصون ماندن امت پیامبر(ص) از نابودی و کیفر دنیوی، در پرتو عنایت ربوبی خداوند به آن حضرت است.*

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک لقضی بینهم

برداشت یاد شده بر این اساس است که ضمیر «هم» در «بینهم»، مربوط به کفار عصر بعثت باشد و نه قوم موسی. و از آن جا که خداوند در موارد امهال، تعبیر به «ربّک» نموده است ـ که نشانه عنایت ویژه خداوند به پیامبر(ص) می باشد ـ مطلب بالا به دست می آید.

 

11 - انکار و مخالفت منکران حقانیت قرآن، مبتنی بر شک و تردید است; نه یقین و برهان.

 

و إنّهم لفی شک منه مریب

 

12 - مبتلا نشدن قوم موسی به عذاب استیصال

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک لقضی بینهم

برداشت یاد شده بدان احتمال است که ضمیر «هم» در «بینهم» مربوط به قوم موسی باشد.

 

13 - سنت امهال الهی، موجب دچار نشدن قوم موسی به عذاب دنیوی

 

و لولا کلمة سبقت من ربّک لقضی بینهم

انبیا:

انبیا ی اولواالعزم 2

بنی اسرائیل:

اختلاف بنی اسرائیل 3; تاریخ بنی اسرائیل، 3، 12، 13; عوامل مصونیت بنی اسرائیل 13; مصونیت بنی اسرائیل 12

تورات:

اختلاف در تورات 3; حقانیت تورات 3

حق:

مبارزه با حق 6

حق طلبان:

موانع یأس حق طلبان 6

خدا:

آثار مهلت های خدا 13; سنتهای خدا 7، 8، 13; عطایای خدا 1; مهلت های خدا 7

سنتهای خدا:

سنت مهلت 8، 13

عذاب:

مصونیت از عذاب 12; موجبات عذاب دنیوی 9

قرآن:

آثار تکذیب قرآن 9; آثار شک در قرآن 9، 11; منشأ تکذیب قرآن 11; منشأ مخالفت با قرآن 11

کافران:

موانع کیفر دنیوی کافران 8; مهلت به کافران 7، 8

کتب آسمانی:

هماهنگی مخالفان کتب آسمانی 4

لطف خدا:

مشمولان لطف خدا 10

محمد(ص):

آثار لطف به محمد(ص) 10; دلداری به محمد(ص) 5

مسلمانان:

فضایل مسلمانان 10; منشأ مصونیت مسلمانان 10

مشرکان:

روش برخورد مشرکان صدراسلام 4، 5

موسی(ع):

اعطای تورات به موسی(ع) 1; دین موسی(ع) 2; روش برخورد کافران دوران موسی(ع) 4; کتاب آسمانی موسی(ع) 2