وَقَالُوا لِجُلُودهِمْ لِمَ شَهِدتُّمْ عَلَیْنَا قَالُوا أَنطَقَنَا اللَّهُ الَّذی أَنطَقَ کُلَّ شَیْءٍ وَهُوَ خَلَقَکُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ

 

و به پوست هایشان می گویند: چرا به زیان ما شهادت دادید؟ می گویند: خدایی که هر چیز [صاحب نطقی ]را گویا کرده ما را به سخن در آورده است و او نخستین بار شما را آفرید و تنها به سوی او بازگردانده می شوید.

 

1 - گفت وگوی آدمی با اعضا و جوارح خویش، در قیامت

 

و قالوا لجلودهم ... قالوا أنطقنا اللّه

 

2 - گلایه دشمنان خدا، در قیامت، از پوست بدن خود به خاطر شهادت علیه ایشان

 

و قالوا لجلودهم لم شهدتم علینا

«لِمَ» مرکب از لام علت و مای استفهامیه است. استفهام در «لِمَ شهدتم» می تواند توبیخی باشد که در این صورت حاکی از اعتراض، گلایه و سرزنش است.

 

3 - گواهی پوست بدن گناه کاران علیه آنان در قیامت، امری شگفت و دور از انتظار برای ایشان

 

و قالوا لجلودهم لِمَ شهدتم علینا

استفهام در «لِمَ شهدتم» می تواند در مقام تعجب و شگفتی باشد.

 

4 - اعطای قدرت نطق و سخن گویی، به اعضای انسان در قیامت، به اراده خداوند

 

قالوا أنطقنا اللّه

 

5 - خداوند، اعطا کننده قدرت نطق و سخن گویی به هر موجود

 

الذی أنطق کلّ شیء

 

6 - برخورداری تمام موجودات در قیامت، از قدرت نطق و سخن گویی

 

قالوا أنطقنا اللّه الذی أنطق کلّ شیء

برداشت بالا بر این پایه است که ظرف «نطق» در «أنطق کلّ شیء» قیامت باشد.

 

7 - آخرت، صحنه بروز و ظهور حیات و شعور موجودات *

 

قالوا أنطقنا اللّه الذی أنطق کلّ شیء

 

8 - اعضا و جوارح آدمی، آگاه به وجود خداوند و قدرت و اقتدار او

 

قالوا أنطقنا اللّه الذی أنطق کلّ شیء

 

9 - خداوند، خالق و آفریننده انسان، برای نخستین بار و بدون سابقه و پیشینه

 

و هو خلقکم أوّل مرّة

مراد از «أوّل مرّة» زمانی است که آدمی وجود نداشت و خداوند او را آفرید.

 

10 - آفرینش انسان به وسیله خداوند، دلیل قدرت او بر اعطای نطق به اعضا و جوارح آدمی

 

قالوا أنطقنا اللّه ... و هو خلقکم أوّل مرّة

 

11 - بازگشت انسان ها، تنها به سوی خداوند است.

 

و إلیه ترجعون

تقدیم «إلیه» بر «ترجعون» می تواند برای افاده حصر باشد.

 

12 - معاد و بازگشت انسان به سوی خداوند، امری قهری و خارج از اختیار و انتخاب آدمی است.

 

و إلیه ترجعون

برداشت یاد شده از مجهول آمدن فعل «ترجعون» استفاده شده است.

 

13 - آفریدگار جهان و برپادارنده قیامت، قادر به ایجاد نطق و شعور در اعضا و جوارح انسان

 

قالوا أنطقنا اللّه ... و هو خلقکم أوّل مرّة و إلیه ترجعون

جمله «و هو خلقکم» به منزله دلیلی بر قدرت خداوند در ایجاد نطق و سخن در اعضا و جوارح است.

 

14 - آگاهی و شهادت اعضا و جوارح آدمی در قیامت به آفریدگاری خداوند و بازگشت همگان به سوی او

 

قالوا ... و هو خلقکم أوّل مرّة و إلیه ترجعون

برداشت یاد شده مبتنی بر این نکته است که جمله «و هو خلقکم ...» ادامه گفتار اعضا و جوارح انسان باشد.

 

15 - خالقیت خداوند، نمایانگر قدرت او بر معاد و آفرینش دوباره آدمیان در قیامت

 

و هو خلقکم أوّل مرّة و إلیه ترجعون

انسان:

ابداع انسان 9; خالق انسان ها 9; خلقت اولیه انسان ها 9; فرجام انسان ها 11; منشأ خلقت انسان 10

بازگشت به خدا: 11، 14

حتمیت بازگشت به خدا 12

بدن:

تکلم اخروی اعضای بدن 1; خداشناسی اعضای بدن 8، 14; گواهی اخروی اعضای بدن 14; منشأ تکلم اعضای بدن 4، 10، 13

پوست:

شگفتی گواهی اخروی پوست 3; گلایه اخروی از پوست 2; گواهی اخروی پوست 2

جهان بینی:

جهان بینی توحیدی 11

خدا:

آثار اراده خدا 4; ابداع خدا 9; خالقیت خدا 9، 14، 15; دلایل قدرت خدا 10; عطایای خدا 5; قدرت خدا 8، 13; گلایه اخروی دشمنان خدا 2; نشانه های قدرت خدا 15

قیامت:

ظهور حقایق در قیامت 7; منشأ برپایی قیامت 13; ویژگیهای قیامت 1، 6، 7

گناهکاران:

گواهان اخروی گناهکاران 3

معاد:

حتمیت معاد 12; دلایل معاد 15; علم به معاد 14

موجودات:

تکلم اخروی موجودات 6; شعور اخروی موجودات 7; منشأ تکلم موجودات 5