وَیَوْمَ یُحْشَرُ أَعْدَاء اللَّهِ إِلَی النَّارِ فَهُمْ یُوزَعُونَ

 

و [یاد کن] روزی را که دشمنان خدا [از کافران مکّه ]جمع آوری گشته و به سوی آتش برده می شوند، پس آنان را از پراکندگی بازمی دارند.

 

1 - دشمنان خدا در روز قیامت، گردآوری شده، دسته جمعی به سوی دوزخ روانه خواهند شد.

 

و یوم یحشر أعداء اللّه إلی النّار

«حشر» (مصدر «یحشر») به معنای جمع آوری است و چون در آیه با «إلی» متعدی شده، معنای سوق دادن و روانه ساختن در آن اشراب شده است.

 

2 - دشمنان خدا از پراکنده شدن و فرار در مسیر حرکت به طرف جهنم، باز داشته می شوند.

 

و یوم یحشر أعداء اللّه إلی النار فهم یوزعون

«وزع» (مصدر «یوزع») به معنای منع و باز داشتن است.

 

3 - قوم عاد و ثمود، از دشمنان خدا بودند.

 

فأمّا عاد فاستکبروا ... و أمّا ثمود فهدینـهم فاستحبّوا العمی ... و یوم یحشر أعداء اللّه إلی النار

 

4 - مشرکان و تکذیب کنندگان رسالت پیامبران، دشمنان خدا هستند.

 

فإن أعرضوا فقل أنذرتکم ... یحشر أعداء اللّه إلی النار

 

5 - خفت و خواری مخالفان پیامبر(ص) در روز قیامت

 

و یوم یحشر أعداء اللّه إلی النار فهم یوزعون

گرچه منظور از «أعداء اللّه» عموم کفرپیشگان در طول تاریخ است; ولی با توجه به زمان نزول این آیه، به دست می آید که کفرمداران صدر اسلام و مخالفان پیامبراکرم(ص) از مصادیق خاص و مورد نظر آیه می باشد.

 

6 - شرک ورزی و تکذیب پیامبران الهی، درپی دارنده آتش دوزخ است.

 

و یوم یحشر أعداء اللّه إلی النار

از ارتباط این آیه با آیات پیشین ـ که در مورد تکذیب پیامبران بود ـ مطلب بالا استفاده می شود.

 

7 - ضرورت یادآوری اوضاع خفت بار دشمنان خدا، در عرصه قیامت برای کفرپیشگان

 

و یوم یحشر أعداء اللّه إلی النار فهم یوزعون

«یوم» مفعول به برای فعل محذوفی مانند «ذکّرهم» یا «أنذرهم» و امثال آن می باشد.

 

8 - توجه به معاد و سرنوشت تکذیب کنندگان پیامبران بازدارنده انسان از مخالفت با دعوت فرستادگان الهی است.

 

و یوم یحشر أعداء اللّه إلی النار

با توجه به تقدیر «ذکّرهم» یا «أنذرهم» و امثال آن به عنوان عامل «یوم»، برداشت بالا استفاده می شود.

انبیا:

دشمنی مکذبان انبیا 4; کیفر تکذیب انبیا 6; موانع مخالفت با انبیا 8

تذکر:

تذکر ذلت دشمنان خدا 7

جهنم:

موجبات جهنم 6

جهنمیان: 1

خدا:

حشر دشمنان خدا 1; دشمنان خدا 3، 4; دشمنان خدا در جهنم 1; دشمنان خدا در قیامت 2; ذلت دشمنان خدا در قیامت 7; ممانعت از فرار دشمنان خدا 2

ذکر:

آثار ذکر فرجام مکذبان انبیا 8; آثار ذکر معاد 8

شرک:

کیفر شرک 6

قوم ثمود:

دشمنی قوم ثمود 3

قوم عاد:

دشمنی قوم عاد 3

قیامت:

ظهور حقایق در قیامت 7

محمد(ص):

ذلت اخروی دشمنان محمد(ص) 5

مشرکان:

دشمنی مشرکان 4