الَّذی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَمْ یَتَّخِذْ وَلَدًا وَلَمْ یَکُن لَّهُ شَرِیکٌ فِی الْمُلْکِ وَخَلَقَ کُلَّ شَیْءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدیرًا

همان که فرمان روایی آسمان ها و زمین به او اختصاص دارد و فرزندی برنگرفته است و در فرمان روایی شریکی ندارد و هر چیزی را خلق کرده و برای آن چنان که باید اندازه ای قرار داده است.

 

1 ـ فرمان روایی جهان(آسمان ها و زمین) تنها از آن خدا است.

 

تبارک ... الذی له ملک السمـوت و الأرض

 

2 ـ فرمان روایی خداوند بر جهان هستی، نشانگر منشأ خیرات بودن او برای جهانیان است.

 

تبارک الذی نزّل الفرقان علی عبده ... الذی له ملک السمـوت و الأرض

برداشت یاد شده بر این مبنا استوار است که جمله «الذی له...» بدل برای جمله «الذی نزّل...» باشد. بر این اساس، ارتباط میان مبارک بودن خداوند و پادشاهی او، حقیقت یاد شده را، می رساند.

 

3 ـ فرمان روایی و حکومت خداوند بر آسمان ها و زمین، خاستگاه نزول کتابی که تبیین کننده حق از باطل برای انسان ها است.

 

تبارک الذی نزّل الفرقان علی عبده ... الذی له ملک السمـوت و الأرض

 

4 ـ جهان آفرینش، دارای آسمان های متعدد

 

له ملک السمـوت و الأرض

 

5 ـ خداوند، هیچ کسی را به فرزندی برنگزیده است.

 

لم یتّخذ ولدًا

«ولداً» نکره است و نکره در سیاق نفی، دلالت بر عموم و شمول دارد.

 

6 ـ فرمان روایی و حاکمیت خداوند بر جهان آفرینش، ابدی بوده و هیچ کس وارث آن نیست.

 

له ملک السمـوت و الأرض و لم یتّخذ ولدًا

جمله «لم یتّخذ ولداً» می تواند کنایه از این باشد که خداوند، حاکم آسمان ها و زمین، فرزندی انتخاب نکرده است تا حاکمیتش را به او منتقل کند.

 

7 ـ خداوند، در فرمان روایی خویش بر جهان هستی، هیچ شریک و همتایی ندارد.

 

و لم یکن له شریک فی الملک

 

8 ـ پادشاهی و حاکمیت مطلق خداوند بر جهان، دلیل بی نیازی او از گزینش فرزند و داشتن شریک و همتا

 

الذی له ملک السمـوت و الأرض و لم یتّخذ ولدًا و لم یکن له شریک فی الملک

ذکر حاکمیت و پادشاهی و حاکمیت مطلق خداوند بر هستی در ابتدای آیه، می تواند مقدمه و زمینه چینی برای ابطال عقیده فرزندگزینی و شریک داشتن خدا باشد که از اصول اعتقادات مشرکان است.

 

9 ـ فرمان روایی مطلق و بی همتای خداوند، حکایت گر حاکمیت نظم و مدیریت واحد بر جهان

 

الذی له ملک السمـوت و الأرض ... و لم یکن له شریک فی الملک

 

10 ـ فرمان روایی و حاکمیت مطلق خداوند بر جهان، جلوه ای از عظمت و منزه بودن او هر گونه عیب و نقص است.

 

تبارک الذی نزّل الفرقان ... الذی له ملک السمـوت ... و لم یکن له شریک فی الملک

برداشت فوق مبتنی بر این است که جمله «الذی له ملک السماوات...» بدل برای «الذی نزّل الفرقان...» و «تبارک» به معنای «تنزه» و «تعاظم» باشد; که یکی از معانی لغوی «تبارک» است (لسان العرب).

 

11 ـ خداوند، آفریننده همه پدیدهای جهان هستی است.

 

و خلق کلّ شیء

 

12 ـ همه پدیده های جهان، از هر جهت، دارای اندازه و مقدار مشخص است.

 

و خلق کلّ شیء فقدّره تقدیرًا

 

13 ـ جهان آفرینش، جهانی هدف مند، دارای نظم و قانون و سامان یافته است.

 

له ملک السمـوت ... و خلق کلّ شیء فقدّره تقدیرًا

برداشت فوق، به خاطر این نکته است که لازمه تقدیرِ (اندازه گرفتن) پدیده ها، قانون مندی، هدفداری و نظم و سامان یافتگی است.

 

14 ـ جهان آفرینش، جلوه تقدیر خداوند

 

الذی له ملک السمـوت ... و خلق کلّ شیء فقدّره تقدیرًا

آسمان

تعدد آسمان ها 4; حاکم آسمان ها 1، 3

آفرینش

تقدیر آفرینش 14; حاکم آفرینش 2، 6; قانونمندی آفرینش 13

اسماوصفات

صفات جلال 5، 8

توحید

توحید افعالی 11; دلایل توحید ربوبی 9

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 1، 7، 11

حق

ممیز حق و باطل 3

خدا

اختصاصات خدا 1، 6، 7; بی نظیری حاکمیت خدا 7، 9; تنزیه خدا 10; جاودانگی حاکمیت خدا 6; حاکمیت خدا 1، 2، 3، 8، 10; خالقیت خدا 11; خدا و فرزند 5، 8; خدا و نقص 10; دلایل بی نظیری خدا8; دلایل بی نیازی خدا 8; مقدرات خدا 12، 14; نشانه های عظمت خدا 10

خیر

منشأ خیر 2

زمین

حاکم زمین 1، 3

کتب آسمانی

زمینه نزول کتب آسمانی 3; نقش کتب آسمانی 3

موجودات

تقدیر موجودات 12; خالق موجودات 11