لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءنِی وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِلْإِنسَانِ خَذُولًا

همانا او مرا از این ذکر (قرآن) پس از آن که برایم آمد، گمراه کرد، و شیطان انسان را [پس از گمراه کردنش] بی یاور رها می کند.

 

1 ـ ظالمان در روز رستاخیز، دوستان ناباب را عامل گمراهی خود خواهند شمرد.

 

و یوم یعضّ الظالم علی یدیه یقول یـلیتنی اتّخذت مع الرسول ... لم أتّخذ فلانًا خلیلاً . لقد أضلّنی عن الذکر بعد إذ جاءنی

 

2 ـ دوستی و نزدیکی با افراد ناباب، عامل غفلت و دوری از تعالیم بیدارگر قرآن

 

لقد أضلّنی عن الذکر بعد إذ جاءنی

مقصود از «الذکر» به قرینه آیه بعد ـ که از مهجور شدن قرآن و فراموش شدن آن در میان جامعه سخن می گوید ـ و نیز به این دلیل که یکی از نام های قرآن، «ذکر» است، قرآن می باشد.

 

3 ـ ذکر، از نام های قرآن کریم

 

لقد أضلّنی عن الذکر

مراد از «ذکر» در آیه یاد شده قرآن کریم است.

 

4 ـ قرآن کریم مایه بیداری و هشیاری انسان

 

لقد أضلّنی عن الذکر

تعبیر از قرآن به «ذکر» ـ که به معنای یاد و یادآوری است ـ مشعر به نکته یاد شده است.

 

5 ـ دوستی با افراد ناباب، دارای تأثیر سوء در رفتار و عقیده انسان و مؤثر در سرنوشت او

 

یـلیتنی لم أتّخذ فلانًا خلیلاً. لقد أضلّنی عن الذکر بعد إذ جاءنی

 

6 ـ شیطان، درافکننده آدمی به پست ترین مراتب ذلت و خواری

 

و کان الشیطـن للإنسـن خذولاً

«خذول» صیغه مبالغه از ماده «خذلان» است; یعنی، شدیدترین مرحله خواری.

 

7 ـ شیطان، عامل جدا شدن آدمی از راه انبیا، دوستی با افراد ناباب و گمراهی

 

یـلیتنی اتّخذت مع الرسول سبیلاً . یـویلتی لیتنی لم أتّخذ فلانًا خلیلاً. لقد أضلّنی عن الذکر ... و کان الشیطـن للإنسـن خذولاً

 

8 ـ دوست ناباب، چونان شیطان است.

 

یـویلتی لیتنی لم أتّخذ فلانًا خلیلاً . لقد أضلّنی عن الذکر... و کان الشیطـن للإنسـن خذولاً

برداشت فوق، مبتنی بر این است که جمله «و کان الشیطان...» دنباله سخن ظالمان باشد و مقصود از «شیطان» ابلیس نباشد; بلکه نامی باشد که ظالمان برای دوستان ناباب و گمراه گر خود انتخاب کرده باشند; زیرا عمل گمراهی، کار شیطان است و هر کس چنین کاری را انجام دهد، همچون شیطان خواهد بود.

 

9 ـ جدایی از راه پیامبران، دوستی با افراد ناباب و بیگانه شدن با تعالیم قرآن، موجب درافتادن به ورطه خواری و نهایت ذلت

 

یـویلتی لیتنی لم أتّخذ فلانًا خلیلاً . لقد أضلّنی عن الذکر ... و کان الشیطـن للإنسـن خذولاً

انبیا

آثار اعراض از سیره انبیا 9; عوامل اعراض از سیره انبیا 7

بدان

آثار دوستی با بدان 1، 2، 5، 9; عوامل دوستی با بدان 7

تشبیهات قرآن

تشبیه به شیطان 8; تشبیه دوستان بد 8

تنبّه

عوامل تنبّه 4

دوست

نقش دوست بد 1، 2، 5

ذکر 3

زمینه ذکر  4

ذلت

عوامل ذلت 6، 9; مراتب ذلت 6

رفتار

عوامل مؤثر در رفتار 5

سرنوشت

عوامل مؤثر در سرنوشت 5

شیطان

اضلال شیطان 7; نقش شیطان 6

ظالمان

دوستان بد ظالمان 1; عوامل گمراهی ظالمان 1

عقیده

عوامل مؤثر در عقیده 5

غفلت

عوامل غفلت از قرآن 2

قرآن

آثار اعراض از قرآن 9; تشبیهات قرآن 8; نامهای قرآن 3; نقش قرآن 4

گمراهی

عوامل گمراهی 7