تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فرقان - آیه 20- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَما أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعَامَ وَیَمْشُونَ فِی الْأَسْوَاقِ وَجَعَلْنَا بَعْضَکُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبرُونَ وَکَانَ رَبُّکَ بَصِیرًا
و پیش از تو هیچ یک از رسولان را نفرستادیم مگر این که آنان هم یقیناً غذا می خوردند و در بازارها راه می رفتند و بعضی از شما را وسیله آزمایش بعضی دیگر قرار دادیم; [اینک] آیا شکیبایی پیشه می کنید؟ و پروردگار تو بصیر است.
1 ـ همه پیامبران الهی در طول تاریخ، همچون سایر مردمان، نیازمند به تناول غذا و داد و ستد با مردم
و ما أرسلنا قبلک من المرسلین إلاّ إنّهم لیأکلون الطعام و یمشون فی الأسواق
2 ـ همه پیامبران در متن جامعه خویش و دارای روابط نزدیک با مردم بودند.
و ما أرسلنا قبلک من المرسلین إلاّإنّهم لیأکلون الطعام و یمشون فی الأسواق
3 ـ همانندی زندگی همه پیامبران با دیگر مردمان در نیازمندی ها و نیز در کفیت تأمین آنها، از سنت های خداوند
و ما أرسلنا قبلک من المرسلین إلاّإنّهم لیأکلون الطعام و یمشون فی الأسواق
4 ـ خداوند، برخی از مردمان را با برخی دیگر می آزماید.
و جعلنا بعضکم لبعض فتنة
یکی از کاربردهای اصلی واژه «فتنة» در معنای آزمایش و امتحان است.
5 ـ گزینش پیامبران از میان انسان ها و با ویژگی های انسانی، وسیله آزمایش و امتحان مردمان
و ما أرسلنا قبلک من المرسلین إلاّإنّهم لیأکلون الطعام و یمشون فی الأسواق و جعلنا بعضکم لبعض فتنة
جمله «و ما أرسلنا قبلک من المرسلین إلاّ إنّهم لیأکلون...» رد اعتراض مشرکان است که چرا پیامبر(ص) مانند دیگر مردمان غذا تناول می کند و در بازار به داد و ستد مشغول می شود. بنابراین جمله «و جعلنا بعضکم لبعض فتنة» می تواند ناظر به همین مطلب باشد که خدا، با فرستادن پیامبران از میان خود مردم، آنان را مورد آزمون قرار داده است.
6 ـ خداوند، مسلمانان صدراسلام را، به وسیله کارشکنی و دشمنی مشرکان و کافران در بوته آزمایش قرار داد.
و جعلنا بعضکم لبعض فتنة أتصبرون
از دیدگاه برخی از مفسران، چون آیه شریفه در مکّه نازل گردیده است و مؤمنان در آن شهر بسیار مورد شکنجه و آزار قرار داشتند و نیز این آیه در صدد دلداری به پیامبر(ص) و مؤمنان است، می توان گفت که مقصود از «بعضکم» مسلمانان اند.
7 ـ شکیبا سازی و توانمند کردن روحیه مردمان، فلسفه آزمایش آنان از سوی خداوند
و جعلنا بعضکم لبعض فتنة أتصبرون
از دیدگاه برخی از مفسران مانند زمخشری، جمله «أتصبرون» پس از ذکر «فتنة»، همانند «أیّکم» بعد از«ابتلاء» (در آیه «لیبلوکم أیّکم أحسن عملاً») است که در مقام بیان فلسفه مطلب یاد شده در عبارت پیشین می باشد.
8 ـ صبر، رمز موفقیت انسان در برابر آزمایش الهی
و جعلنا بعضکم لبعض فتنة أتصبرون
9 ـ انسان ها، وظیفه دار صبر و شکیبایی در برابر آزمایش های الهی
و جعلنا بعضکم لبعض فتنة أتصبرون
استفهام در جمله «أتصبرون» استفهام حقیقی نیست; بلکه در معنای «امر» به کار رفته است.
10 ـ پروردگار، بر همه چیز بصیر و بینا است.
و کان ربّک بصیرًا
11 ـ دلداری خداوند به پیامبر(ص) و مؤمنان، در برابر کارشکنی ها و حق ناپذیری کافران و مشرکان
و جعلنا بعضکم لبعض فتنة أتصبرون و کان ربّک بصیرًا
یادآوری خداوند به بصیرت و بینایی خود، به پیامبر(ص) پس از یاد کردن از مشرکان و آزمایش شدن آنان، می تواندبرای دلجویی از پیامبر(ص)ومؤمنان باشد.
12 ـ آزمایش های خداوند، برای به دست آوردن آگاهی و علم به وضعیت انسان ها نیست.
و جعلنا بعضکم لبعض فتنة أتصبرون و کان ربّک بصیرًا
برداشت یاد شده، از یادآوری بصیرت و بینایی خداوند ـ پس از یاد کرد امتحان شدن مردم ـ به دست می آید; زیرا آزمون ها برای اطلاع از وضعیت شیء انجام می گیرد; ولی خداوند به خاطر آگاه بودن بر همه چیز، نیازی به آزمایش کردن ندارد.
13 ـ انتخاب پیامبران از میان انسان ها و با ویژگی های انسانی، برخاسته از بصیرت و بینایی همه جانبه خداوند بر احوال و نیازهای انسان ها
و ما أرسلنا قبلک من المرسلین إلاّإنّهم لیأکلون الطعام ... و کان ربّک بصیرًا
14 ـ آزمایش انسان ها برای توانمند ساختن روحیه آنها، به اقتضای ربوبیت خدا و ناشی از بصیرت و بینایی او به احوال آنان
و جعلنا بعضکم لبعض فتنة أتصبرون و کان ربّک بصیرًا
15 ـ توجه و اعتقاد به بصیرت و بینا بودن خداوند (به احوال بندگان)، برانگیزنده آدمی به صبر و شکیبایی
و جعلنا بعضکم لبعض فتنة أتصبرون و کان ربّک بصیرًا
جمله «و کان ربّک بصیراً» درصدد تحریک و تشویق مردم به صبر و شکیبایی است.
اسماوصفات
بصیر 10
امتحان
ابزار امتحان 4، 5، 6; امتحان با انبیا 5; امتحان با کافران 6; امتحان با مردم 4; امتحان با مشرکان 6; صبر در امتحان 7، 8، 9; عوامل موفقیت در امتحان 8; فلسفه امتحان 7، 14
انبیا
بشر بودن انبیا 1، 3; خاستگاه انبیا 2; طعام خوردن انبیا 1; فلسفه برگزیدگی انبیا 5; مردمی بودن انبیا 2; منشأ برگزیدگی انبیا 13; نیازهای مادی انبیا 1، 3
انسان
آگاهی از نیازهای انسان 13; تقویت روحیه انسان ها 14; مسؤولیت انسان ها 9
انگیزش
عوامل انگیزش 15
تقویت روحیه
عوامل تقویت روحیه 7
خدا
آثار بصیرت خدا 13، 14; آثار ربوبیت خدا 14; امتحانهای خدا 4، 6، 8; سنتهای خدا 3; فلسفه امتحانهای خدا 12
صبر
آثار صبر 8; زمینه صبر 15; عوامل صبر 7
عقیده
آثار عقیده به بصیرت خدا 15
کافران
حق ناپذیری کافران 11; دشمنی کافران 6، 11
مؤمنان
دلداری به مؤمنان 11
محمد(ص)
دلداری به محمد(ص) 11
مسلمانان
امتحان مسلمانان صدراسلام 6
مشرکان
حق ناپذیری مشرکان 11; دشمنی مشرکان 6، 11
نبوت
منشأ نبوت بشر 13
تصاویر ضمیمه
