وَمِنَ النَّاس مَن یَقُولُ آمَنَّا باللَّهِ فَإِذَا أُوذیَ فِی اللَّهِ جَعَلَ فِتْنَةَ النَّاس کَعَذَاب اللَّهِ وَلَئِن جَاء نَصْرٌ مِّن رَّبِّکَ لَیَقُولُنَّ إِنَّا کُنَّا مَعَکُمْ أَوَلَیْسَ اللَّهُ بأَعْلَمَ بمَا فِی صُدُورِ الْعَالَمِینَ

 

و از مردم کسانی هستند که می گویند: به خدا ایمان آوردیم پس وقتی در راه خدا آزار ببینند، آزار مردم را مانند عذاب خدا تلقّی می کنند و وقتی نصرتی از پروردگارت بیاید می گویند: همانا ما با شما بودیم آیا [حال آنان بر خدا مخفی است] و خدا به آنچه در سینه های جهانیان است [از همه] آگاه تر نیست؟

 

1 - در میان مؤمنان صدراسلام، افرادی با ایمان سست وجود داشتند.

 

و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه

 

2 - برخی از مدّعیان ایمان، اذیّت و آزار در راه ایمان شان را، در حدّ عذاب خدا تلقی کرده و آن را تحمل ناپذیر می دانند.

 

و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه

تشبیه «فتنه و آزار» به «عذاب خدا»، کنایه از سختی و تحمل ناپذیری آن است. گفتنی است که «أُوذی» قرینه این است که مراد از «فتنة»، سختی و ناگواری و آزار است.

 

3 - برخی از مدّعیان ایمان، به قدری ایمان شان سطحی و سست است که با فتنه و آزارِ مردمان، از دین، دست می کشند.

 

و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه

 

4 - ایمان آورندگان به خدا، باید سختی ها و پیامدهای ناگوارِ احتمالی ایمان شان را، تحمل کنند.

 

و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه

آیه، به دنبال سرزنش کسانی است که ایمانی زبانی و سطحی دارند و چون به خاطر ایمان شان، سختی می بینند، آن را تحمل نمی کنند. از سرزنش افراد یاد شده، استفاده می شود که مؤمنان، باید در راه ایمان شان سختی ها را بر خود هموار کنند.

 

5 - ایمان زبانی و سطحی، ایمان قابل قبولی نیست.

 

و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه

 

6 - عذاب الهی، بس سخت و شکننده است.

 

جعل فتنة الناس کعذاب اللّه

 

7 - مسلمانان صدراسلام، به خاطر ایمان شان، مورد آزار و اذیّت قرار می گرفتند.

 

و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه

 

8 - عناصر عافیت طلب، به خاطر تحمل نکردن آزار و اذیت های وارد شده، سرزنش شده اند.

 

و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه

 

9 - عناصر سست ایمانِ عافیت طلب، با مشاهده پیروزی مؤمنان، مدعی همراهی دیرینه با مؤمنان اند.

 

و لئن جاء نصر من ربّک لیقولنّ إنّا کنّا معکم

 

10 - منشأ پیروزی مؤمنان، خداوند است.

 

و لئن جاء نصر من ربّک لیقولنّ إنّا کنّا معکم

 

11 - ربوبیت خداوند، مقتضی اعطای نصر و پیروزی بر مؤمنان است.

 

و لئن جاء نصر من ربّک

 

12 - پیامبر(ص)، مورد توجه ویژه خداوند بوده است.

 

و لئن جاء نصر من ربّک

 

13 - خط نفاق، در میان مسلمانان، پیش از هجرت پیامبر(ص) آغاز شد.*

 

   و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه و لئن جاء نصر من ربّک لیقولنّ إنّا کنّا معکم

آیه بعد، می تواند قرینه باشد بر این که این افراد، دارای نوعی نفاق در ایمان بودند و این جریان، قبل از هجرت، آغاز شده است. گفتنی است، چون سوره عنکبوت مکّی است، آیه هم وضعیّت برخی مسلمانان مکه را بازگو می کند.

 

14 - وجود عناصر علاقمند به اسلام در مکه که با احساس رفع خطر، اِعلام اسلام می کردند و با احساس سختی و دشواری، بی تابی می نمودند.

 

   و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه و لئن جاء نصر من ربّک لیقولنّ إنّا کنّا معکم

با توجه به مکّی بودن سوره عنکبوت و قدرت فائق نداشتن پیامبر(ص) و مؤمنان، رفتاری که از برخی مردم مکه بیان شده، می تواند نشانه علاقه مندی آنان به اسلام باشد.

 

15 - عناصر سست ایمان عافیت طلب، در پیروزی مؤمنان، نقشی نداشتند.

 

   و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه و لئن جاء نصر من ربّک لیقولنّ إنّا کنّا معکم

 

16 - عافیت طلبان، در پی بهره گیری از ثمره زحمت های دیگران اند.

 

   و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه و لئن جاء نصر من ربّک لیقولنّ إنّا کنّا معکم

 

17 - علم و آگاهی خداوند به اسرار نهفته در سینه های انسان ها، برتر از آگاهی خود آنان است.

 

أَوَ لیس اللّه بأعلم بما فی صدور العـلمین

 

18 - خداوند، به مؤمنان عافیت طلب و دارندگان ایمان سطحی، هشدار داده است.

 

   و من الناس من یقول ءامنّا باللّه فإذا أوذی فی اللّه جعل فتنة الناس کعذاب اللّه ... أَوَ لیس اللّه بأعلم بما فی صدور العـلمین

اسلام

تاریخ صدر اسلام 1، 7

انسان

رازهای انسان 17; علم انسان 17

ایمان

اعراض از ایمان 3; ایمان زبانی 5; تحمل مشکلات ایمان 4; تحمل ناپذیری مشکلات ایمان 2; مشکلات ایمان 8; ملاک قبول ایمان 5

پیروزی

منشأ پیروزی 10

حمایتهای خدا

مشمولان حمایتهای خدا 12

خدا

اذیت در راه خدا 2، 7; ربوبیت خدا 11; سختی عذابهای خدا 6; عذابهای خدا 2; علم غیب خدا 17; نقش خدا 10; هشدارهای خدا 18

سست ایمانان

آثار اذیت سست ایمانان 3; ادعای سست ایمانان 9; هشدار به سست ایمانان 18

گروههای اجتماعی

گروههای اجتماعی صدراسلام 1

مؤمنان

آثار پیروزی مؤمنان 9; ادعای مؤمنان عافیت طلب 9; ادعای همراهی با مؤمنان 9; امداد به مؤمنان 11; پیروزی مؤمنان 11، 15; سرزنش مؤمنان عافیت طلب 8; فرصت طلبی مؤمنان عافیت طلب 16; مسؤولیت مؤمنان 4; هشدار به مؤمنان عافیت طلب 18

محمد(ص)

حامی محمد(ص) 12

مسلمانان

اذیت به مسلمانان صدراسلام 7; ایمان مسلمانان صدراسلام 7; مسلمانان سست ایمان 1، 2، 9، 15، 18

مکه

علاقه مندان به اسلام در مکه 14

نفاق

تاریخ نفاق 13; نفاق قبل از هجرت 13