رَّسُولًا یَتْلُو عَلَیْکُمْ آیَاتِ اللَّهِ مُبَیِّنَاتٍ لِّیُخْرِجَ الَّذینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَمَن یُؤْمِن باللَّهِ وَیَعْمَلْ صَالِحًا یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدینَ فِیهَا أَبَدًا قَدْ أَحْسَنَ اللَّهُ لَهُ رِزْقًا

رسولی که آیات خدا را که روشن کننده [حقایق]اند بر شما می خواند تا کسانی را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند از ظلمت ها به سوی نور بیرون ببرد; و کسانی که به خدا ایمان بیاورند و کار شایسته کنند، آنان را به بوستان هایی درمی آورد که از پایین آنها نهرها جریان دارد و برای همیشه در آن جا جاودانه اند، به یقین خداوند عطای ایشان را نیکو ساخته است.

 

1 - شخصیت پیامبر(ص)، تبلور فرهنگ قرآن و نمایانگر وجود عینی آن است.

 

قد أنزل اللّه إلیکم ذکرًا . رسولاً

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که «رسولاً» می تواند بدل برای «ذکراً» باشد. بر این اساس، نزول قرآن مساوی با فرستادن پیامبر(ص) تلقی شده است و این همان حقیقت یاد شده در برداشت بالا است.

 

2 - پیامبر(ص)، تلاوت گر آیات الهی (قرآن) برای مردم

 

رسولاً یتلوا علیکم ءایـت اللّه

 

3 - آیات قرآن، روشنگر حقایق است.

 

ءایـت اللّه مبیّنـت

 

4 - هدف از نزول قرآن، بیرون آوردن مردم از ظلمت ها و رهنمونی آنان به نور و روشنایی ها است.

 

لیخرج الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت من الظلمـت إلی النور

 

5 - پیامبر(ص)، وظیفه دار هدایت مردم به سوی نور و خارج کردن آنان از ظلمت ها (گمراهی ها) در پرتو تعالیم قرآن کریم

 

لیخرج الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت من الظلمـت إلی النور

 

6 - انسان ها، بدون تعالیم دین و آموزه های قرآن، گرفتار انواع ظلمت ها و گمراهی هایند.

 

لیخرج الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت من الظلمـت إلی النور

تأکید خداوند بر این مطلب که قرآن، رهایی بخش انسان ها از ظلمت ها و هدایت به نور است; می رساند که بدون تمسک به این کتاب، امکان رهایی برای بشر نخواهد بود; زیرا اگر راه دیگری ممکن بود خداوند آن را به بشر ارائه می کرد.

 

7 - کفر، ظلمت و راه خدا، نور است.

 

من الظلمـت إلی النور

از این قرینه که مقصود از نور قرآن و راه خدا است; استفاده می شود که مراد از ظلمات، راه های کفر است.

 

8 - راه خدا، واحد و یگانه و راه کفر و ضلالت، متعدد و گوناگون است.

 

من الظلمـت إلی النور

مطلب یاد شده، با توجه به کاربرد «ظلمات» به صورت جمع و واژه «نور» به صورت مفرد به دست می آید.

 

9 - تحقق آموزه های دین و عینیت یافتن تعالیم قرآن در میان مردم، نیازمند به مجری ای کاردان و رهبری شایسته است.

 

لیخرج الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت من الظلمـت إلی النور

از این که خداوند، پیامبر(ص) را مخاطب قرار داده و مسؤولیت برآوردن غرض و هدف از نزول قرآن را ـ با آوردن فعل متعدی ـ بر عهده آن حضرت نهاده است ـ نه بر عهده مردم ـ نکته یاد دشده به دست می آید.

 

10 - مردم، پیش از بعثت پیامبراسلام(ص)، در انواع ظلمت ها به سر می برند.

 

لیخرج الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت من الظلمـت إلی النور

 

11 - سنت پیامبر(ص)، همگام و همتراز قرآن، در نجات مردم از ظلمت ها و هدایت آنان به سوی نور

 

لیخرج الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت من الظلمـت إلی النور

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که خارج ساختن مردم از ظلمت کفر و هدایت آنان به نور ایمان، هدفی دائمی است. از سوی دیگر پیامبر(ص) همچون سایر انسان ها، از دنیا خواهد رفت. بنابراین تنها سنت آن حضرت، می تواند همواره چنین نقشی را ایفا کند.

 

12 - ایمان و عمل صالح، نشانه رهایی از ظلمت ها و هدایت به نور است.

 

و من یؤمن باللّه و یعمل صـلحًا یدخله جنّـت

ذکر پاداش بهشت برای مؤمنان نیکوکار ـ پس از طرح مسأله ظلمت کفر و نور ایمان ـ می تواند بیانگر برداشت یاد شده باشد.

 

13 - خداوند، مؤمنان دارای عمل صالح را به بهشت وارد می سازد.

 

و من یؤمن باللّه و یعمل صـلحًا یدخله جنّـت

 

14 - ایمان و عمل صالح، عامل ورود به بهشت

 

و من یؤمن باللّه و یعمل صـلحًا یدخله جنّـت

 

15 - بهشت، دارای بوستان های متعدد با نهرهای جاری در زیر آنها

 

جنّـت تجری من تحتها الأنهـر

«جنّة» (مفرد «جنّات») به معنای بوستان است و جمع آن، نشان دهنده تعدد آن است.

 

16 - مؤمنان دارای عمل صالح، به صورت جاودانه در بهشت خواهند ماند.

 

خـلدین فیها أبدًا

 

17 - ضرورت توأم بودن ایمان و عمل صالح، در به دست آوردن سعادت اخروی و بهشت جاودانه

 

و من یؤمن باللّه و یعمل صـلحًا یدخله جنّـت... خـلدین فیها أبدًا

 

18 - خداوند، روزی مؤمنانِ دارای عمل صالح را در قیامت به وجه نیک و شایسته خواهد داد.

 

قد أحسن اللّه له رزقًا

 

19 - ایمان و عمل صالح، موجب بهره مندی از روزی نیکوی الهی در قیامت

 

و من یؤمن باللّه و یعمل صـلحًا ... قد أحسن اللّه له رزقًا

 

20 - «قال أبوجعفر الطوسی: «قد أنزل اللّه إلیکم ذکراً . رسولاً» فالذکر رسول اللّه... و هو المروی عن الباقر و الصادق و الرضا(علیهم السلام);(1)

 

ابوجعفرطوسی بعد از نقل آیه شریفه به این صورت (قد أنزل اللّه إلیکم ذکراً . رسولاً) گفته است: «ذکر» رسول خدا است ... و این معنا از امام باقر، امام صادق و امام رضا(علیهم السلام) روایت شده است».(1)

(1) تذکر: روایت یاد شده، این احتمال را که «رسولاً» بدل «ذکراً» باشد، تأیید می کند.

ایمان

آثار ایمان 12، 13، 14، 17، 19; ایمان و عمل صالح 17

بهشت

تعدد باغهای بهشت 15; جریان نهرهای بهشت 15; زمینه جاودانگی در بهشت 17; موجبات بهشت 13، 14

خدا

رازقیت خدا 18

دین

زمینه تحقق دین 9; نقش دین 6

ذکر

مراد از ذکر 20

روایت 20

روزی

موجبات روزی اخروی 19; موجبات روزی نیکو 19

رهبران

نقش رهبران 9

سبیل الله

نورانیت سبیل الله 7; وحدت سبیل الله 7

سعادت

زمینه سعادت اخروی 17

سنت

نقش سنت 11; هدایتگری سنت 11

ظلمت

خروج از ظلمت 4، 5، 11، 12

عمل صالح

آثار عمل صالح 12، 14، 17، 19

قرآن

روشنگری قرآن 3; فلسفه نزول قرآن 4; نقش قرآن 5، 6، 11; هدایتگری قرآن 4، 11

کفر

تعدد راه کفر 8; ظلمت کفر 7

گمراهی

تعدد راه گمراهی 8; موانع گمراهی 6

مؤمنان

آثار عمل صالح مؤمنان 13، 16; جاودانگی مؤمنان 16; روزی اخروی مؤمنان 18; مؤمنان در بهشت 16; عمل صالح مؤمنان 18; منشأ روزی مؤمنان 18

محمد(ص)

تلاوت قرآن محمد(ص) 2; رسالت محمد(ص) 2; فضایل محمد(ص) 1; محمد(ص) و قرآن 1; مسؤولیت محمد(ص) 5; نقش محمد(ص) 1، 20; هدایتگری محمد(ص) 5

مردم

گمراهی مردم مقارن بعثت 10

نور

هدایت به نور 4، 5، 11، 12

هدایت

نشانه های هدایت 12

پی نوشت ها :

1. بحارالأنوار، ج 23، ص 173، ح 1.