رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَیْنَهُمَا وَرَبُّ الْمَشَارِقِ

[همان] خداوندگار آسمان ها و زمین و آنچه میان آن دو هست و خداوندگار مشرق ها.

 

1 - جهان طبیعت (آسمان ها، زمین و پدیده های میان آنها)، تحت ربوبیت خدای یگانه است.

 

إنّ إلـهکم لوحد . ربّ السمـوت و الأرض و ما بینهما

 

2 - ربوبیت یگانه خدا بر جهان (آسمان ها، زمین و...) دلیل این است که تنها او برای پرستش شایسته می باشد.

 

إنّ إلـهکم لوحد . ربّ السمـوت و الأرض و ما بینهما

برداشت یاد شده از آن جا است که جمله «ربّ السماوات...» درصدد بیان دلیل و شاهد بر وحدانیت معبود حقیقی (خداوند) است که در آیه قبل، از آن سخن به میان آمده بود.

 

3 - جهان آفرینش، متشکل از آسمان های متعدد

 

ربّ السمـوت

 

4 - وجود موجوداتی میان آسمان ها و زمین

 

ربّ السمـوت و الأرض و ما بینهما

 

5 - ربوبیت خدا، گسترده در سراسر زمین

 

إنّ إلـهکم لوحد . ربّ السمـوت ... و ربّ المشـرق

«مشرق» (مفرد «مشارق») به دو معنا آمده است: الف) مکان طلوع، ب) جهت طلوع. در معنای اولِ «المشارق» شامل همه مکان هایی است که خورشید از آن طلوع می کند و مقصود از آن می تواند بیان گستردگی ربوبیت خداوند در سراسر زمین باشد. در صورت دوم، مشارق می تواند اشاره به تغییر فصول باشد. برداشت یاد شده مبتنی بر معنای نخست است.

 

6 - تغییر فصول سال، جلوه ای دیگر از ربوبیت یگانه خدا

 

ربّ المشـرق

 

7 - خورشید، دارای مشرق ها و خاورهای متعدد است.

 

و ربّ المشـرق

بسیاری از مفسران برآنند که مقصود از «مشارق»، مشرق های متعدد خورشید است که در هر روز، از نقطه ای غیر از نقطه روز قبل طلوع می کند.

 

8 - اهمیت و نقش حیاتی طلوع و غروب خورشید در زندگی بشر

 

ربّ المشـرق

از اختصاص به ذکر یافتن ربوبیت خدا نسبت به مشرق های خورشید ـ با آن که خورشید جزئی از آسمان ها است ـ برداشت یاد شده به دست می آید.

 

9 - جلوه زیبای طلوع پیوسته ستارگان در شب، نشان ربوبیت یگانه خداوند است.

 

ربّ المشـرق

برداشت یاد شده مبتنی بر این دیدگاه است که مقصود از «مشارق» طلوع خورشید و نیز طلوع ستارگان در شب باشد; نه خصوص طلوع خورشید.

 

10 - جهان (آسمان ها و زمین و...)، دارای روندی رو به رشد و کمال

 

ربّ السمـوت ... و ربّ المشـرق

«رب» به معنای تربیت کردن است و تربیت ایجاد حالتی در شیء پس از حالت قبل است، تا آن گاه که به حد تمام و کمال برسد (مفردات راغب). این معنا حکایت از روند رو به رشد و تکامل دارد.

آسمان

تدبیر آسمان ها 1; تعدد آسمان ها 3; تکامل آسمان ها 10

توحید

آثار توحید ربوبی 2; توحید ربوبی 1; دلایل توحید عبادی 2; نشانه های توحید ربوبی 6، 9

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 1

خدا

وسعت ربوبیت خدا 5

خورشید

اهمیت طلوع خورشید 8; اهمیت غروب خورشید 8; فواید خورشید 8

زمین

تدبیر زمین 1; تکامل زمین 10

ستارگان

زیبایی طلوع ستارگان 9

فصول

منشأ تغییر فصول 6

فضا

تدبیر موجودات فضا 1; موجودات فضا 4

مشرق

تعدد مشرق 7