یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّمَاء إِلَی الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِّمَّا تَعُدُّونَ

امر را با تدبیر از آسمان به زمین نازل می کند، سپس در روزی که اندازه آن به شمارش شما هزار سال است به سوی او بالا می رود.

 

1 - مجموعه امور هستی (آسمان و زمین)، تحت تدبیر خدای یکتا است.

 

یدبّر الأمر من السماء إلی الأرض

«أمر» به معنای «فعل و شأن» است و «ال» در آن، برای جنس بوده و در نتیجه، دلالت بر همه امور و کارها می کند.

 

2 - جهان، پس از آفریده شدن، به حال خود رها نشده و همیشه تحت تدبیر است.

 

خلق السمـوت و الأرض و ما بینهما ... یدبّر الأمر من السماء إلی الأرض

فعل مضارع «یدبّر» دلالت بر دوام و استمرار دارد.

 

3 - امور زمین، از آسمان تدبیر می شود.

 

یدبّر الأمر من السماء إلی الأرض

«من» ابتدایی و «إلی» انتهایی است. «من السماء» متضمن معنای «تنزیل» است; یعنی، امور از آسمان (عالم بالا) اداره می شود.

 

4 - تمام موجودات جهان، برخوردار از نظامی واحد و تدبیری یگانه اند.

 

یدبّر الأمر

چون ضمیر فاعلی در «یدبّر» مفرد است نشان می دهد که تدبیر کننده، یکی است و تدبیر کننده واحد از یگانگی تدبیر حکایت می کند.

 

5 - تدبیر خداوند، با اِشراف و تسلّط انجام می گیرد.

 

یدبّر الأمر من السماء إلی الأرض

«من السماء» متعلق به «یدبّر» است و متضمن معنای تنزیل است. بنابراین، دلالت می کند که تدبیر، از آسمان انجام می گیرد و از آن جایی که آسمان، به معنای عالم بالا است، تدبیر با اِشراف انجام می گیرد.

 

6 - بازگشت نهایی عالمِ هستی در پایان جهان، به سوی خدا است.

 

ثمّ یعرج إلیه فی یوم کان مقداره ألف سنة

 

7 - خداوند، مبدأ و منتهای همه امور جهان است.

 

خلق اللّه السمـوت و الأرض ... یدبّر الأمر ... ثمّ یعرج إلیه فی یوم کان مقداره

 

8 - ملائکه، آورنده فرمان های تدبیر عالم از آسمان اند.

 

یدبّر الأمر ... ثمّ یعرج إلیه

احتمال دارد مرجع ضمیر فاعلی «یعرج» ملکی باشد که حامل فرمان های تدبیری خداوند است و مرجع ضمیر «إلیه» مکانی باشد که فرشته، پیش از نزول، در آن جا قرار دارد.

 

9 - نخستین روز پس از پایانِ عمرِ جهان هستی، برابر با هزار سال دنیوی است.

 

ثمّ یعرج إلیه فی یوم کان مقداره ألف سنة ممّا تعدّون

احتمال دارد مراد از «یوم» روز قیامت باشد که در این صورت، معنا و مفهوم آیه چنین می شود: «خداوند، امور عالم را تدبیر می کند و آن گاه در روزی که پایان عمر عالم است و هزار سال دنیوی زمان آن است، امر، به خداوند بازمی گردد و عالم بر چیده می شود».

 

10 - آخرت و معیار سنجش زمان آن، با دنیا و معیارهای دنیوی، متفاوت است.

 

فی یوم کان مقداره ألف سنة ممّا تعدّون

 

11 - مدت سفر فرشته حامل فرمان تدبیر خداوند برای آوردن پیام، مدتی در حدود هزار سال به حساب دنیوی است.

 

یدبّر الأمر ... ثمّ یعرج إلیه فی یوم کان مقداره ألف سنة ممّا تعدّون

آخرت

زمان در آخرت 10

آسمان

تدبیر آسمان ها 3; تدبیر آفرینش از آسمان 8; نقش آسمان 8

آفرینش

تدبیر آفرینش 1، 2; فرجام آفرینش 6، 7، 9; مبدأ آفرینش 7; نظام آفرینش 4; هدفداری آفرینش 2

اعداد

عدد هزار 9، 11

بازگشت به خدا 6، 7

توحید

توحید ربوبی 1

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 1، 6، 7

خدا

تدبیر خدا 1، 11; سلطه خدا 5; کیفیت تدبیر خدا 5

دنیا

تفاوت دنیا با آخرت 10; زمان در دنیا 10

زمین

تدبیر زمین 3

قیامت

مدت اولین روز قیامت 9

ملائکه

مدت سفر ملائکه حامل تدبیر 11; نقش ملائکه 8، 11

موجودات

تدبیر موجودات 4