وَلَوْ تَرَی إِذْ فَزعُوا فَلَا فَوْتَ وَأُخِذُوا مِن مَّکَانٍ قَرِیبٍ

و اگر ببینی وقتی که [کافران] وحشت زده می شوند و گریزی در کار نیست و از مکانی نزدیک بازداشت می گردند!

 

1 - فزع و ناراحتی مشرکان به هنگام برانگیخته شدن در قیامت

 

و لو تری إذ فزعوا

مرجع ضمیر «فزعوا» به قرینه آیات قبل ـ که در آنها سخن از مشرکان بود ـ مشرکان است. در این که زمان فزع آنان چه وقتی است؟ احتمالات چندی (مثل دم مرگ، زمان حشر، عذاب دنیا، غزوه بدر و...) وجود دارد. برداشت یاد شده ـ به قرینه آیه 54 همین سوره ـ بنابر احتمال دوم است.

 

2 - هیچ یک از مشرکان، راه گریزی از پیشگاه خداوند نخواهند داشت.

 

فلافوت

 

3 - فزع و گرفتاری مشرکان در قیامت، مسلّم و قطعی است.

 

و لو تری إذ فزعوا فلافوت و أُخذوا

یادآوری وضعیت مشرکان با فعل های ماضی «فزعوا» و «اُخذوا»، حکایت از قطعیّت ناراحتی و گرفتاری آنان دارد.

 

4 - برانگیخته شدن مشرکان در قیامت، حادثه ای است شگفت آور.

 

و لو تری إذ فزعوا فلافوت

جواب «لو» به قرینه «إذ فزعوا»، می تواند چیزی محذوف مثل «أمراً هائلاً» و «أمراً عجیباً» باشد.

 

5 - هنگامه مرگ مشرکان، هنگامه ای دیدنی و عجیب است.

 

و لو تری إذ فزعوا

بر این احتمال که زمان فزع، زمان مرگ بوده و جواب «لو» چیز محذوفی مثل «لرأیت أمراً عجیباً» باشد، نکته یاد شده قابل استفاده است.

 

6 - گرفته شدن و مؤاخذه مشرکان، دور از دسترس نیست و به آسانی انجام می گیرد.

 

و أُخذوا من مکان قریب

 

7 - با نزول عذاب بر مشرکان، آنان هیچ راه گریزی نخواهند داشت و عذاب به سرعت آنها را فرا خواهد گرفت.

 

و لو تری إذ فزعوا فلافوت و أُخذوا من مکان قریب

بنابراین که زمان فزع، هنگام نزول عذاب باشد و عبارت «اُخذوا من مکان قریب» کنایه از سرعت عذاب باشد، نکته یاد شده به دست می آید.

 

8 - دلداری خداوند به پیامبر(ص)، با ذکر فرجام سخت و ناگوار مخالفان آن حضرت

 

و لو تری إذ فزعوا فلافوت و أُخذوا من مکان قریب

عذاب

فرار از عذاب 7

محمد(ص)

دلداری به محمد(ص) 8; فرار از محضر محمد(ص) 2; فرجام شوم دشمنان محمد(ص) 8

مشرکان

حتمیت عذاب مشرکان 7; حتمیت فزع اخروی مشرکان 3; حشر اخروی مشرکان 1; سرعت عذاب مشرکان 7; سهولت مؤاخذه مشرکان 6; شگفتی حشر اخروی مشرکان 4; شگفتی مرگ مشرکان 5; فزع اخروی مشرکان 1; مشرکان در قیامت 3