وَکَذَّبَ الَّذینَ مِن قَبْلِهِمْ وَمَا بَلَغُوا مِعْشَارَ مَا آتَیْنَاهُمْ فَکَذَّبُوا رُسُلِی فَکَیْفَ کَانَ نَکِیرِ

و کسانی که پیش از اینان بودند به تکذیب پرداختند و اینان به ده یک آنچه [از قدرت و شوکت] به آنان داده بودیم نرسیده اند; پس رسولان مرا تکذیب کردند [و هلاکشان کردم] پس عقوبت من چگونه بود؟

 

1 - ملت های قبل از مشرکان مکه نیز، پیامبران خود را تکذیب کردند.

 

و کذّب الذین من قبلهم ... فکذّبوا رسلی

 

2 - تکذیب پیامبران از سوی ملت های گذشته، ناشی از روحیه حق ناپذیری آنان بوده است.

 

و کذّب الذین من قبلهم ... فکذّبوا رسلی

تکرار ماده «کذب» (کذّب و کذّبوا) ممکن است به خاطر این باشد که «کذّب» برای تکثیر و «کذّبوا» برای تعدیه است. بنابراین استفاده می شود که آنان تکذیب پیامبران را دنبال کردند و همواره در پی آن بودند، تا حدی که جزء اخلاقیاتشان شد و از آن پس، براساس این خصلت، هر پیامبری را انکار می کردند.

 

3 - آنچه از مال و امکانات در اختیار ملت های پیشین قرار داشت، نعمت های خدا بوده است.

 

و ما بلغوا معشار ما ءاتینـهم

 

4 - برخورداری ملت های کفرپیشه از مال و امکانات فراوان، سبب ایستادگی آنها در مقابل پیامبران و تکذیب آنان شد.

 

و ما بلغوا معشار ما ءاتینـهم فکذّبوا رسلی

جمله «و ما بلغوا...» معترضه است و «فا» در «فکذّبوا» عاطفه می باشد. ذکر جمله معترضه بین معطوف و معطوف علیه، می رساند که تکذیب پیامبران از سوی ملت های دارای امکانات، متأثر از برخورداری آنان بوده است.

 

5 - مشرکان مکه (قریش)، اندازه یک دهم برخورداری ملت های پیشین را نداشته اند.

 

و ما بلغوا معشار ما ءاتینـهم

«معشار» یک دهم چیزی را می گویند (مفردات راغب).

 

6 - روند تحولات تاریخ، همواره رو به پیشرفت و کمال نبوده است.

 

و ما بلغوا معشار ما ءاتینـهم

 

7 - تهدید شدید مشرکان مکه از سوی خداوند، به خاطر تن در ندادن به تعالیم پیامبر(ص)

 

و إذا تتلی علیهم ءایـتنا بیّنت قالوا ما هـذا إلاّ رجل... و کذّب الذین من قبلهم ... فکیف کان نکیر

 

8 - تکذیب پیامبران الهی، غضب و عذاب الهی را در پی دارد.

 

فکذّبوا رسلی فکیف کان نکیر

«نکیر» به معنای منکر و مکروه و کنایه از غضب الهی است. گفتنی است که نکیر به «ی» محذوف اضافه شده و به منزله «نکیری لهم» می باشد. بنابراین، معنا چنین می شود: آنان پیامبران مرا تکذیب کردند; به هنگام آمدن عذاب من، چه وضع و حالی خواهند داشت؟

 

9 - دلداری خداوند به پیامبر(ص)، با بیان عذاب شدن ملت های تکذیب کننده پیامبران

 

و کذّب الذین من قبلهم و ما بلغوا معشار ما ءاتینـهم فکذّبوا رسلی فکیف کان نکیر

 

10 - تکذیب پیامبران الهی از سوی ملت ها، موجب محرومیت آنان از مال و امکانات و نعمت های خداوند نمی شود.

 

و ما بلغوا معشار ما ءاتینـهم فکذّبوا رسلی فکیف کان نکیر

اسلام

تاریخ صدر اسلام 7

اعداد

عدد یک دهم 5

اقوام پیشین

آثار امکانات مادی اقوام پیشین 4; امکانات مادی اقوام پیشین 3، 5; اموال اقوام پیشین 3; تکذیبگری اقوام پیشین 1، 4

امکانات مادی

عوامل محرومیت از امکانات مادی 10

انبیا

آثار تکذیب انبیا 8، 10; تاریخ انبیا 1; عوامل تکذیب انبیا 4; فلسفه نقل عذاب مکذبان انبیا 9; مکذبان انبیا 1; منشأ تکذیب انبیا 2

تاریخ

کیفیت تحولات تاریخ 6

حق

آثار حق ناپذیری 2

خدا

تهدیدهای خدا 7; عوامل غضب خدا 8; نعمتهای خدا 3

دین

آسیب شناسی دینی 4

عذاب

موجبات عذاب 8

قریش

امکانات مادی قریش 5

محمد(ص)

دلداری به محمد(ص) 9

مشرکان مکه

امکانات مادی مشرکان مکه 5; تکذیبگری مشرکان مکه 1; تهدید مشرکان مکه 7; حق ناپذیری مشرکان مکه 7

نعمت

عوامل محرومیت از نعمت 10