تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سبأ – آیه 13 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
یَعْمَلُونَ لَهُ مَا یَشَاء مِن مَّحَارِیبَ وَتَمَاثِیلَ وَجِفَانٍ کَالْجَوَاب وَقُدُورٍ رَّاسیَاتٍ اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُکْرًا وَقَلِیلٌ مِّنْ عِبَادیَ الشَّکُورُ
برای او آنچه می خواست از محراب ها (قلعه های نظامی) و تمثال ها و کاسه هایی در بزرگی چون حوض ها و دیگ هایی ثابت می ساختند. ای خاندان داوود! شکر به جا آورید و از بندگان من تعداد اندکی شکر پیشه اند.
1 - جنّیان در خدمت سلیمان(ع)، هر چه او می خواست انجام می دادند.
و من الجنّ من یعمل بین یدیه ... یعملون له ما یشاء
2 - جنّیان برای سلیمان(ع)، طبق خواست او قصرهایی می ساختند.
یعملون له ما یشاء من محـریب
«محاریب» جمع «محراب» (از ریشه «حرب») است و آن به جایی گفته می شود که محل جنگ با دشمن است. این واژه، به قصرهایی اطلاق می شده که بر بالای آنها، جایگاه مخصوصی برای دفاع ساخته می شده است.
3 - جنّیان برای سلیمان(ع) طبق خواست او محل هایی برای عبادت بنا می کردند.
یعملون له ما یشاء من محاریب
«محراب» (جمع «محاریب») به معنای مسجد آمده است (مفردات راغب).
4 - جنّیان، به فرمان سلیمان(ع)، مجسمه و تمثال می ساختند.
یعملون له ما یشاء من ... تمـثیل
5 - صنعت مجسمه سازی، دارای سابقه ای طولانی در تاریخ
یعملون له ما یشاء من ... تمـثیل
6 - بنای محل هایی برای عبادت، دارای تاریخی طولانی
یعملون له ما یشاء من محـریب
7 - جنّیان، طبق خواست سلیمان(ع)، برای او کاسه های بزرگی به اندازه حوض می ساختند.
یعملون له ما یشاء من ... و جفان کالجواب
«جفان» جمع «جفنة» است و آن به معنای ظرف غذا می باشد. «جواب» جمع «جابیة» و به معنای جمع کننده و دربردارنده است (مفردات راغب). گفتنی است که «جواب» به معنای حوض هم آمده است (لسان العرب).
8 - ساخته شدن دیگ های بزرگ ثابت و غیرمنقول، به وسیله جنّیان برای سلیمان(ع)
یعملون له ما یشاء من ... و قدور راسیـت
9 - جنّیان، موجوداتی با شعور و توانمند بر انجام کارهای بزرگ
و من الجنّ من یعمل بین یدیه ... یعملون له ما یشاء من محـریب و تمـثیل و جفان کالجواب و قدور راسیـت
10 - آل داوود، موظف به انجام عمل صالح به منظور ادای شکر به درگاه خداوند
اعملوا ءال داود شکرًا
«اعملوا» مقول قول محذوف است و مفعول «اعملوا» چیزی همانند «عملاًصالحاً» محذوف بوده و «شکراً» مفعولٌ له آن می باشد.
11 - بسیاری از مردم، کم شکرگزاری می کنند.
و قلیل من عبادی الشکور
«شکور» صیغه مبالغه است و دلالت بر کثرت می کند. بنابراین، معنای عبارت «و قلیل من...» چنین می شود: کم هستند از بندگان من که زیاد سپاس گزاری کنند.
12 - شکرگزاری زیاد به درگاه خداوند، امری پسندیده و ارزشمند است.
و قلیل من عبادی الشکور
13 - انسان های دارای عمل صالح زیاد، اندک هستند.
اعملوا ءال داود شکرًا و قلیل من عبادی الشکور
بنابراین که «شکر» مفعولٌ له «اعملوا» باشد، «قلیل من عبادی الشکور» اشعار به این نکته دارد: کسانی که به منظور ادای شکر عمل صالح انجام دهند، کم هستند.
14 - آل داوود موظف به شکرگزاری به درگاه خداوند
اعملوا ءال داود شکرًا
بنابراین که «شکراً» مفعولٌ به «اعملوا» باشد، «اعملوا» متضمن معنای «اشکروا» خواهد بود.
15 - سلیمان(ع)، موظف به انجام عمل صالح به منظور شکرگزاری به درگاه خداوند
و لسلیمـن الریح ... اعملوا ءال داود شکرًا
این که پس از طرح قصه سلیمان(ع) و ذکر فضایلی که خداوند به او داده بود، خطاب «آل داود» آورده شده احتمال دارد به این منظور باشد که سلیمان(ع) را به عنوان عضوی از خاندان داوود(ع)، موظف به انجام عمل صالح کند.
16 - آل داوود، برخوردار از مکنت و نعمت های فراوان خدادادی
اعملوا ءال داود شکرًا
توصیه خداوند به خاندان داوود مبنی بر انجام عمل صالح به شکرانه نعمت هایش، گویای برداشت یاد شده است.
17 - «عن أبی عبداللّه(ع) فی قول اللّه عزّوجلّ: «یعملون له ما یشاء من محاریب و تماثیل» فقال و اللّه ما هی تماثیل الرجال و النساء و لـکنّها الشجر وشبهه;(1)
از امام صادق(ع) روایت شده که درباره سخن خداوند عزّوجلّ «یعملون له ما یشاء من محاریب و تماثیل» فرمود: قسم به خدا این تمثال ها، تمثال مردان و زنان نبود، بلکه تمثال درخت و مانند آن بود»
18 - «عن أبی عبداللّه(ع) فی قوله تعالی «اعملوا آل داود شکراً» قال: کانوا ثمانین رجلاً و سبعین إمرأة ما أغبّ المحراب رجل واحد منهم یصلی فیه;(2)
از امام صادق(ع) درباره قول خدای تعالی «اعملوا آل داود شکراً» روایت شده که فرمود: هشتاد مرد و هفتاد زن بودند که هرگز مردی از آنان مواظبت بر نماز را در محل عبادت ترک نکرد [و بدین گونه شکر خود را انجام می دادند]».
آل داود(ع)
تکلیف آل داود(ع) 10، 14; شکرگزاری آل داود(ع) 14، 18; عبادات آل داود(ع) 18; عمل صالح آل داود(ع) 10; منشأ نعمتهای آل داود(ع) 16
انسان
اقلیت انسان ها 11، 13
جن
انقیاد جن 1; دیگ سازی جن 7، 8; شعور جن 9; قدرت جن 9; کاخ سازی جن 2; مجسمه سازی جن 4; مسجدسازی جن 3
روایت 17، 18
سلیمان(ع)
اوامر سلیمان(ع) 4; تسخیر جن برای سلیمان(ع) 1، 2، 3; تکلیف سلیمان(ع) 15; خواسته های سلیمان(ع) 1، 2، 3، 7; دیگهای سلیمان(ع) 7، 8; شکرگزاری سلیمان(ع) 15; ظروف سلیمان(ع) 7; عمل صالح سلیمان(ع) 15; قصه سلیمان(ع) 1، 2، 3، 4، 7، 8; کاخهای سلیمان(ع) 2; مجسمه های سلیمان(ع) 4، 17; مسجدهای سلیمان(ع) 3
شاکران
کمی شاکران 11
شکر
ارزش شکر خدا 12; اهمیت شکر خدا 14، 15; شکر خدا 10
صالحان
کمی صالحان 13
عمل
عمل پسندیده 12
عمل صالح
آثار عمل صالح 10، 15
مجسمه سازی
تاریخ مجسمه سازی 5
معبد
تاریخ معبد 6
پی نوشت ها :
1. کافی، ج 6، ص 527، ح 7; نورالثقلین، ج 4، ص 332، ح 26 و 28.
2. قصص الأنبیاء راوندی، ص 208، ح 271; بحارالأنوار، ج 14، ص 71، ح 10.
تصاویر ضمیمه
