تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سبأ – آیه 10 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَلَقَدْ آتَیْنَا دَاوُودَ مِنَّا فَضْلًا یَا جِبَالُ أَوِّبی مَعَهُ وَالطَّیْرَ وَأَلَنَّا لَهُ الْحَدیدَ
و همانا به داوود از جانب خود فضلی [بزرگ] دادیم [و گفتیم:] ای کوه ها و ای پرندگان! [در تسبیح خدا ]با او هم صدا شوید و آهن را برای او نرم کردیم.
1 - داوود(ع)، برخوردار از فضلی ویژه از جانب خداوند
و لقد ءاتینا داود منا فضلا
نکره بودن «فضلاً» دلالت بر فخامت و عظمت آن می کند. تأکید «منّا» با نکره آوردن «فضلاً» بیانگر ویژه بودن آن است.
2 - داوود(ع)، صاحب برتری و فضیلت بر دیگران
و لقد ءاتینا داود منّا فضلاً
«فضلاً» با توجه به معنای لغوی آن (زیادت از حد متوسط) می تواند به معنای برتری باشد. هم چنین می تواند به معنای اصطلاحی آن (نعمت و احسان) باشد. برداشت یاد شده بنابر معنای اول است.
3 - داوود(ع)، دارای شرافت و امتیازی ویژه در پیشگاه خداوند
و لقد ءاتینا داود منّا فضلاً
«من» در «منّا» ابتدایی و متعلق به «آتینا» است. آوردن عبارت «منّا» ـ به رغم این که جمله بی نیاز از آن است ـ برای تشریف بوده و حکایت از مقام و منزلت داوود(ع) در پیشگاه خداوند دارد.
4 - فرمان خداوند به کوه ها، جهت هم صدا شدن با داوود(ع) در تسبیح خداوند
یـجبال أوّبی معه
«أوّبی» (از مصدر «اوب») در اصل به معنای نوعی از بازگشت است (مفردات راغب) و مراد از آن ـ چنان که مفسران نیز گفته اند ـ تکرار و رجوع در تسبیح گویی است.
5 - هم صدایی کوه ها با داوود(ع) در تسبیح گویی، از جمله فضیلت های اعطا شده از جانب خداوند به آن حضرت
و لقد ءاتینا داود منّا فضلاً یـجبال أوّبی معه
جمله «یا جبال أوّبی معه»، بدل اشتمال و یا بدل کل از کل برای «فضلاً» است. بنابراین معنا چنین می شود: ما به داوود(ع) فضیلتی دادیم و گفتیم ای کوه ها با او در تکرار تسبیح هم صدا باشید.
6 - خداوند، تسخیرکننده پرندگان برای داوود(ع)
و لقد ءاتینا داود منّا فضلاً ... و الطیر
بنابراین که «الطیر» عطف به «فضلاً» باشد، «ایتای طیر» به داوود(ع) به معنای مسخر بودن پرندگان برای داوود(ع) خواهد بود.
7 - فرمان خداوند به پرندگان، برای هم صدایی با داوود(ع) در تسبیح گویی
و لقد ءاتینا داود منّا فضلاً ... و الطیر
بنابراین احتمال که نصب «الطیر» به خاطر منادا بودن باشد، نکته یاد شده به دست می آید. لازم به ذکر است که با احتمال یاد شده، «الطیر» عطف به محل «جبال» خواهد بود.
8 - هم صدایی پرندگان با داوود(ع) در تسبیح گویی خداوند، فضیلتی اعطا شده از جانب خدا به او
و لقد ءاتینا داود منّا فضلاً ... و الطیر
9 - مسخر بودن پرندگان برای داوود(ع)، فضیلتی اعطایی از جانب خدا به آن حضرت
و لقد ءاتینا داود منّا فضلاً ... و الطیر
10 - هم آوایی کوه ها به همراهی پرندگان با داوود(ع) در تسبیح گویی خداوند
و لقد ءاتینا داود منّا فضلاً یـجبال أوّبی معه و الطیر
برداشت یاد شده بنابراین احتمال است که «الطیر» عطف به ضمیر مجرور «معه» باشد.
11 - خداوند، نرم کننده آهن برای داوود(ع)
و ألنّا له الحدید
12 - نرم شدن آهن برای حضرت داوود(ع)، بدون استفاده از آلات ذوب فلز، فضیلتی اعطایی از جانب خداوند به او
و لقد ءاتینا داود منّا فضلاً ... و ألنّا له الحدید
13 - «عن أبی عبداللّه(ع): إنّ أمیرالمؤمنین (صلی اللّه علیه) قال: أوحی اللّه عزّوجلّ إلی داود(ع): إنّک نعم العبد لولا أنّک تأکل من بیت المال و لاتعمل بیدک شیئاً، قال: فبکی داود(ع) أربعین صباحاً فأوحی اللّه عزّوجلّ إلی الحدید: أن لِنْ لعبدی داود فألان اللّه عزّوجلّ له الحدید فکان یعمل کلّ یوم درعاً فبیعها بألف درهم فعمل ثلاثمأة و ستّین درعاً فباعها بثلاثمأة و ستّین ألفاً و استغنی عن بیت المال;(1)
از امام صادق(ع) روایت شده که امیرالمؤمنین(ع) فرمود: خداوند به داوود وحی کرد که تو بنده خوبی هستی، جز این که از بیت المال ارتزاق می کنی و با دست خود کار نمی کنی. داوود(ع) چهل روز گریست، سپس خداوند به آهن وحی کرد که برای بنده ام داوود نرم شو و با این وحی آهن را برای داود نرم کرد و داوود(ع) هر روز زرهی می ساخت و آن را هزار درهم می فروخت. او 360 زره ساخت و آنها را به 360 هزار درهم فروخت و از بیت المال بی نیاز گشت».
آهن
منشأ نرمی آهن 11
پرندگان
تسبیح پرندگان 7، 8، 10; منشأ تسخیر پرندگان 6، 7، 9
تسبیح
تسبیح خدا 4
خدا
افعال خدا 6، 11; اوامر خدا 4، 7
داود(ع)
تسبیح داود(ع) 4، 5، 7، 8، 10; زره سازی داود(ع) 13; فضایل داود(ع) 2، 3، 5، 6، 8، 9، 12، 13; قصه داود(ع) 6; منشأ فضایل داود(ع) 1; نرمی آهن برای داود(ع) 11، 12، 13; نعمتهای داود(ع) 5، 8، 12; هم آوایی پرندگان با داود(ع) 7، 8، 10; هم آوایی کوهها با داود(ع) 4، 5، 10
روایت 13
کوهها
تسبیح کوهها 4، 5، 10
پی نوشت ها :
1. کافی، ج 5، ص 74، ح 5; نورالثقلین، ج 3، ص 446، ح 122.
تصاویر ضمیمه
