وَإِذَا ذُکِرَ اللَّهُ وَحْدَهُ اشْمَأَزَّتْ قُلُوبُ الَّذینَ لَا یُؤْمِنُونَ بالْآخِرَةِ وَإِذَا ذُکِرَ الَّذینَ مِن دُونِهِ إِذَا هُمْ یَسْتَبْشرُونَ

 

و آن گاه که خدا به تنهایی یاد شود قلب های آنان که به آخرت ایمان ندارند متنفّر می گردد و آن گاه که معبودهایی که غیر او هستند یاد شوند بی درنگ شادمانی می کنند.

 

1 - تنفر شدید و انزجار درونی مشرکان، از یاد شدن نام خدا به تنهایی (بدون نام معبودهایدیگر)

 

و إذا ذکر اللّه وحده اشمأزّت قلوب الذین لایؤمنون بالأخرة

 

2 - نفوذ آیین شرک در قلب و جان مشرکان صدراسلام و حساسیت شدید آنان نسبت به آیین یکتاپرستی

 

و إذا ذکر اللّه وحده اشمأزّت قلوب الذین لایؤمنون بالأخرة

از تنفر و انزجار قلبی مشرکان به صرف یاد کردن نام خداوند، برداشت بالا به دست می آید.

 

3 - ایمان نداشتن به جهان آخرت، از اوصاف مهم و شناخته شده مشرکان صدراسلام

 

الذین لایؤمنون بالأخرة

توصیف مشرکان به ایمان نداشتن به آخرت و انتخاب این وصف از میان اوصاف دیگر آنان، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

 

4 - عقیده به وجود خدای یکتا، مستلزم عقیده به وجود جهان آخرت است.

 

و إذا ذکر اللّه وحده اشمأزّت قلوب الذین لایؤمنون بالأخرة

از این که خداوند می فرماید: کسانی که ایمان به آخرت ندارند، از یاد خدا به تنهایی، تنفر دارند; به دست می آید که این تنفر به خاطر ایمان نداشتن به آخرت است و اگر آنان ایمان می داشتند، چنین تنفری به آنها دست نمی داد. بنابراین میان ایمان به آخرت و ایمان خداوند یکتا، تلازم وجود دارد.

 

5 - انبساط خاطر و شادمانی مشرکان به هنگام یاد شدن نام معبودهایی جز خداوند (معبودهای ادعایی آنان)

 

و إذا ذکر الذین من دونه إذا هم یستبشرون

 

6 - مشرکان نسبت به یاد کردن خدا به همراه یاد دیگر معبودها و نیز عبادت مشترک خدا و معبودها، حساس نبوده و مخالفت نمیورزیدند.

 

و إذا ذکر اللّه وحده اشمأزّت ... و إذا ذکر الذین من دونه إذا هم یستبشرون

از آیه شریفه به روشنی استفاده می شود که مشرکان نسبت به یاد کردن خدا به تنهایی حساس بوده و از یاد شدن معبودهای خود بدون یاد شدن خدا خوشحال می شدند; ولی در این آیه از واکنش و حساسیت مشرکان در صورتی که نام خدا و معبودها با هم و مشترکاً یاد شوند، سخنی به میان نیامده است. بنابراین یاد نشدن آن، می تواند حاکی از مطلب بالا باشد.

آخرت:

مکذبان آخرت 3

ذکر:

آثار ذکر خدا 1; آثار ذکر معبودان باطل 5

شرک:

آثار شرک 2

عبادت:

عبادت معبودان باطل 6

عقیده:

آثار عقیده به توحید 4; زمینه عقیده به آخرت 4

مشرکان:

شرک مشرکان 5، 6; صفات مشرکان صدراسلام 3; عبادات مشرکان 6; عوامل سرور مشرکان 5; عوامل نفرت مشرکان 1; مشرکان صدراسلام و توحید عبادی 2; مشرکان و ذکر خدا 6; مشرکان و ذکر معبودان باطل 6