یَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِّنَ الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ

[فقط] ظاهری از زندگی دنیا را می شناسند در حالی که آنان از آخرت غافل اند.

 

1 - شناخت و آگاهی اکثریت مردم، محدود به مظاهر ناچیزی از زندگی دنیا است.

 

یعلمون ظـهرًا من الحیوة الدنیا

نکره آوردن واژه «ظاهراً» به منظور تحقیر و بیان بی ارزش بودن ظاهر زندگی دنیا است.

 

2 - اکثریت انسان ها، به جهان واپسین، بی توجّه و از آن غافل اند.

 

و لـکنّ أکثر الناس ... و هم عن الأخرة هم غـفلون

 

3 - سطحی نگری و ظاهربینی نسبت به زندگی دنیا، در غفلت از آخرت، نقش دارد.

 

یعلمون ظـهرًا من الحیوة الدنیا و هم عن الأخرة هم غـفلون

مرجع ضمیر «هم» واژه «الناس» با وصف سطحی نگری درباره دنیا است. آوردن وصفی دیگر (غفلت از آخرت) پس از صفت سطحی نگری، با تکرار ضمیر «هم» می تواند اشعاری به حقیقت یاد شده باشد.

 

4 - زندگی دنیوی دارای ظاهر و باطن است.

 

یعلمون ظـهرًا من الحیوة الدنیا

ظاهر، در برابر باطن است و دلالت می کند که دنیا، علاوه بر ظاهر، باطن هم دارد.

 

5 - درک عمیق و ژرف از حقیقت دنیا، امری شایسته و لازم است.

 

یعلمون ظـهرًا من الحیوة الدنیا

عبارت «یعلمون ظاهراً...» به قرینه «و لـکنّ أکثر الناس لایعلمون» درصدد سرزنش و مذمت سطحی نگری به دنیا و توجه نکردن به ژرفا و باطن آن است. بنابراین، شایسته است که انسان ها، تنها به ظواهر بسنده نکنند، بلکه برای درک باطن آن تلاش کنند.

 

6 - ژرف نگری درباره حیات دنیوی، زمینه توجّه به آخرت است.

 

یعلمون ظـهرًا من الحیوة الدنیا و هم عن الأخرة هم غـفلون

تقدیم صفت سطحی نگری درباره دنیا بر صفت غفلت از آخرت، احتمال دارد به خاطر این واقعیت باشد که سطحی نگری درباره دنیا، غفلت از آخرت را در پی دارد. بنابراین، ژرف نگری درباره دنیا و توجه به باطن آن، در رویکرد به آخرت می تواند نقش داشته باشد.

 

7 - تردید در پیروزی رومیان پس از شکست آنان، برخاسته از سطحی نگری و بی توجهی مردمان عصر بعثت به حقایق نهان زندگی دنیا است.

 

سیغلبون ... یعلمون ظـهرًا من الحیوة الدنیا

نکته یاد شده بر این اساس است که «ال» در «الناس» عهد باشد و مراد از آن، مردمی باشند که درباره وعده خداوند به پیروزی رومیان شکست خورده تردید داشتند.

 

8 - ارزیابی حوادث، صرفاً براساس معادلات مادی، نمودی از سطحی نگری و ظاهربینی است.

 

سیغلبون ... وعد اللّه ... و لـکنّ أکثر الناس لایعلمون . یعلمون ظـهرًا من الحیوة الدنیا

از آیه قبل، چنین برمی آید که اکثر مردم زمان پیامبر(ص) پیروزی رومیان را از نظر معادلات مادی، ممکن نمی دانستند و حتی در وعده الهی تردید داشتند. در این آیه، خاستگاه این پندار، تبیین شده و گفته شده که سطحی نگری آنان درباره دنیا باعث چنین ارزیابی شده است.

9 - محدود شدن آگاهی، به ظاهر زندگی دنیا، همپایه جهل و نادانی است.

أکثر الناس لا یعلمون . یعلمون ظـهرًا من الحیوة الدنیا

توصیف کسانی که در آیه سابق، جاهل و نادان قلمداد شدند، به کسانی که اطلاعاتی از ظواهر حیات دنیوی دارند، دلیل برداشت بالا است.

10 - «و سئل أبوعبداللّه(ع) عن قوله: «یعلمون ظاهراً من الحیاة الدنیا»؟ فقال: منه الزجر و النجوم;(1)

در مجمع البیان آمده است که از امام صادق(ع) درباره معنای این سخن خداوند «یعلمون ظاهراً من الحیاة الدنیا» سؤال شد. فرمود: از جمله آنها (یعنی از جمله دانش های ظاهری حیات دنیا) نوعی کهانت و استفاده از علم نجوم است.».

 

ارزیابی

 

ارزیابی با معادلات مادی 8; ارزیابی ناپسند 8

اکثریت

حس گرایی اکثریت 1; غفلت اکثریت 2; محدوده علم اکثریت 1

تفکر

تفکر در حقیقت دنیا 5، 6

ذکر

زمینه ذکر آخرت 6

روایت 10

رومیان

شک در پیروزی رومیان 7; شکست رومیان 7

زندگی

باطن زندگی دنیوی 4; حقیقت زندگی دنیوی 7; سطحی نگری به زندگی دنیوی 9; ظاهر زندگی دنیوی 4; علم به زندگی دنیوی 10

سطحی نگری

آثار سطحی نگری 3، 7; نشانه های سطحی نگری 8

غفلت

عوامل غفلت از آخرت 3; غفلت از آخرت 2

کهانت

نقش کهانت 10

مردم

سطحی نگری مردم صدراسلام 7

نجوم

نقش علم نجوم 10

پی نوشت ها :

1 - تفسیر مجمع البیان، ج 8، ص 461; نورالثقلین، ج 4، ص 170، ح 6.