أَوَلَمْ یَرَوْاْ أَنَّا نَأْتِی الأَرْضَ نَنقُصُهَا مِنْ أَطْرَافِهَا وَاللّهُ یَحْکُمُ لاَ مُعَقِّبَ لِحُکْمِهِ وَهُوَ سَرِیعُ الْحِسَاب

آیا ندیده اند که ما به زمین می پردازیم و از اطرافش ، آن را می کاهیم و خداوند حکم می راند در حالی که حکمش را هیچ تعقیب کننده ای [که مانع آن شود ]نیست و او در حسابرسی سریع است.

 

1ـ خداوند پی در پی از حاکمیت کفرپیشگان بر زمین می کاست و بر سرزمینهای اسلامی و حاکمیت آن می افزود.

أولم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها

مفسّران در تفسیر آیه فوق چند نظر ابراز کرده اند. برخی گفته اند: مراد از «الأرض» مطلق زمین است و مقصود از کاستن از نواحی آن، میراندن و هلاک کردن اهل زمین در اطراف و نواحی گوناگون آن می باشد. و برخی گفته اند: مراد از «الأرض» سرزمینهای تحت نفوذ کفر است و منظور از کاستن نواحی آن، کوتاه کردن سیطره کفرپیشگان از آن است که طبعاً به حاکمیت اسلام بر آن جا می انجامد.

 

2ـ توجه به گسترش اسلام و توسعه روزافزون آن ، دلیلی فراروی کفرپیشگان بر تحقّق وعده های الهی (نابودی شرک و پیروزی توحید) به پیامبر(ص)

أولم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها

جمله «أولم یروا ...» به منزله دلیلی است بر پدیدار شدن و تحقق یافتن تهدیدهای الهی به مشرکان و وعده های الهی به اهل ایمان.

 

3ـ خداوند ، آدمیان را به تدریج می میراند و از میان می برد.

أولم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها

 

4ـ خداوند کفرپیشگان و منکران رسالت پیامبر(ص) را به هلاک ساختن آنان و از میان بردنشان تهدید کرد.

أولم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها

 

5ـ حکومت و فرمانروایی بر هستی از آنِ خداوند است.

والله یحکم

 

6ـ حکم و فرمان خداوند در هستی نافذ و حتمی الوقوع است.

والله یحکم لامعقّب لحکمه

«تعقیب» (مصدر معقّب) یعنی به منظور انجام کاری در پی کسی یا چیزی رفتن. قرائن حاکی است که مراد از تعقیب در آیه شریفه ، در پی حکم خدا رفتن به منظور باطل کردن آن است که جمله «لامعقّب لحکمه» آن را نفی می کند.

 

7ـ هیچ کس و هیچ چیز نمی تواند حکم و فرمان خدا در هستی را نقض کند و آن را بی اثر سازد.

لامعقّب لحکمه

 

8ـ از میان رفتن کفرپیشگان و کوتاه شدن سیطره آنان از زمین ، از فرمانهای خداوند است که نقض نخواهد شد و تحقق خواهد یافت.

أولم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها من أطرافها والله یحکم لامعقّب لحکمه

 

9ـ خداوند ، اعمال و رفتار آدمیان را محاسبه می کند و بر اساس آن ، ایشان را سزا می دهد.

و هو سریع الحساب

 

10ـ مجازاتهای الهی قانونمند و دارای نظامی خاص

و هو سریع الحساب

 

11ـ خداوند سریع الحساب است.

و هو سریع الحساب

 

12ـ «عن أبی عبدالله(ع) [فی قوله: «أوَلم یروا أنّا نأتی الأرض ننقصها»]: ننقصها بذهاب علمائها و فقهائها و خیار أهلها  ;(1)

از امام صادق(ع) روایت شده است: [مراد از«ننقصها» در سخن خدا: «أو لم یروا أنَّا نأتی الأرض ننقصها ...» این است که]: با رفتن علما، فقها و خوبان اهل زمین، از زمین می کاهیم».

آفرینش:

حاکم آفرینش 5

اسلام:

آثار گسترش اسلام 2; وعده پیروزی اسلام 2

اسما و صفات:

سریع الحساب 11

انسان:

فرجام انسان ها 3; مرگ تدریجی انسان ها 3

خدا:

اختصاصات خدا 5; افعال خدا 1، 9; تهدیدهای خدا 4; حاکمیت خدا 5، 6، 7; حتمیت اوامر خدا 6، 7، 8; حسابرسی خدا 9 ; دلایل تحقق وعده های خدا 2; زمینه پاداشهای خدا 9; زمینه کیفرهای خدا 9; قانونمندی پاداشهای خدا 10; قانونمندی کیفرهای خدا 10

خوبان:

فضایل خوبان 12

روایت: 12

زمین:

کاستن از زمین 12

سرزمینهای اسلامی:

گسترش سرزمینهای اسلامی 1

شرک:

وعده شکست شرک 2

علما:

فضایل علما 12

عمل:

حسابرسی عمل 9

فقها:

فضایل فقها 12

کافران:

تضعیف حاکمیت کافران 1، 8; تهدید کافران 4; کافران و وعده های خدا 2; هلاکت کافران 8

محمد(ص):

تهدید مکذبان محمد(ص) 4; وعده به محمد(ص) 2

مسلمانان:

گسترش حاکمیت مسلمانان 1

موجودات:

عجز موجودات 7

نظام جزایی: 9، 10

هلاکت:

تهدید به هلاکت 4

 

پی نوشت ها :

1. مجمع البیان، ج 5، ص 461 ; نورالثقلین، ج 2، ص 521، ح 202.