تفسیر آیات قرآن کریم – سوره حج – آیه 3- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَمِنَ النَّاس مَن یُجَادلُ فِی اللَّهِ بغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّبعُ کُلَّ شَیْطَانٍ مَّرِیدٍ
و بعضی از مردمند که بی هیچ علمی، در باره خدا مجادله می کنند و از هر شیطان سرکشی پیروی می نمایند.
1- مجادله خصمانه برخی از مشرکان عصر بعثت، علیه اندیشه توحید و یکتاپرستی
و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم
«جدال و مجادلة» (مصدر «یجادل») به معنای برخورد خصمانه با یک رأی و اعتقاد است. قید «فی الله» می رساند که اندیشه توحید ربوبی ـ که از سوی پیامبر(ص) در میان مردم تبلیغ می شد ـ خشم گروهی از اهل شرک را برانگیخته بود و آنان به منظور جلوگیری از نفوذ آن فکر، به مبارزه با آن حضرت پرداختند و علیه آن اندیشه، جدال خصمانه کردند.
2- سرزنش گروهی از مشرکان عصر بعثت از سوی خدا، به خاطر بحث و جدل جاهلانه آنان درباره خدا
و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم
3- پافشاری بر عقاید باطل و فاقد مبانی علمی، امری نکوهیده و مورد سرزنش خداوند
و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم
4- شرک، اندیشه ای جاهلانه، بی اساس و غیر قابل دفاع است.
و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم
5- بحث و جدل، در صورت مبتنی بودن بر پایه های دانش و برهان، جایز و بلامانع است.
و من الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم
قید «بغیر علم» بیانگر این نکته است که اگر جدل و پافشاری روی یک عقیده و ابطال رأی و عقیده دیگران برپایه علم و استدلال باشد، جایز است.
6- مجادله و پافشاری بر عقاید موهوم و غیر علمی، پیروی از شیطان است.
ومن الناس من یجـدل... و یتّبع کلّ شیطـن مرید
7- شیطان، موجودی است سراسر شرّ و عاری از هر نیکی و خیر.
و یتّبع کلّ شیطـن مرید
«مَرید» صفت توضیحی برای «شیطان» و به معنای عاری از خیر و نیکی است. (مفردات راغب)
8- شیطان، نه نوعی منحصر به فرد، که دارای مصادیق و افرادی بسیار است.
و یتّبع کلّ شیطـن مرید
9- گوناگونی راه های فریب و نیرنگ شیطان برای گمراه کردن انسان
و یتّبع کلّ شیطـن مرید
برداشت یاد شده بدان احتمال است که جمله «یتّبع کلّ شیطان» به تقدیر «یتّبع کلّ خطوة من خطوات الشیطان» باشد.
10- جبهه ضد توحیدی در صدراسلام، متشکل از گروهی جاهل، بی منطق و پیرو بی چون و چرای شیطان بود.
ومن الناس من یجـدل فی اللّه بغیر علم و یتّبع کلّ شیطـن مرید
اسلام
تاریخ صدر اسلام 10; جاهلان صدر اسلام 10
توحید
مجادله در توحید 1
جاهلان
جاهلان صدر اسلام 10
خدا
سرزنشهای خدا 2، 3; مجادله درباره خدا 2
شرک
بی منطقی شرک 4
شیطان
پیروان شیطان در صدراسلام 10; پیروی از شیطان 6; تنوع روش اغواگری شیطان 9; حقیقت شیطان 7، 8; شرارت شیطان 7
عقیده
اصرار بر عقیده باطل 6; سرزنش اصرار بر عقیده باطل 3; عقیده باطل 4
مجادله
احکام مجادله 5; برهان در مجادله 5; بی منطقی در مجادله 6; شرایط جواز مجادله 5
مشرکان
بی منطقی مشرکان صدراسلام 10; دشمنی مشرکان صدراسلام 1، 2; سرزنش مشرکان صدراسلام 2; مجادله مشرکان صدراسلام 1، 2
تصاویر ضمیمه
