ذَلِکَ بأَنَّهُ کَانَت تَّأْتِیهِمْ رُسُلُهُم بالْبَیِّنَاتِ فَقَالُوا أَبَشَرٌ یَهْدُونَنَا فَکَفَرُوا وَتَوَلَّوا وَّاسْتَغْنَی اللَّهُ وَاللَّهُ غَنِیٌّ حَمِیدٌ

این بدان سبب بود که رسولانشان با دلیل های روشن (معجزات) به سویشان می آمدند; ولی آنان می گفتند: آیا آدمیانی ما را هدایت می کنند؟ پس کفر ورزیدند و روی گرداندند، در حالی که خداوند [از آنان] بی نیاز بود، و خدا بی نیاز و ستوده است.

 

1 - انکار معجزات و دلایل روشن پیامبران و روی گردانی از تعالیم آنان، عامل گرفتاری کافران پیشین به سرنوشت شوم و عذاب دردناکِ الهی

الذین کفروا ... لهم عذاب ألیم . ذلک بأنّه کانت تأتیهم رسلهم بالبیّنـت ... فکفروا و تولّوا

«بیّنه» (مفرد «بیّنات») به معنای دلیل و حجت است; ولی در قرآن بر معجزه پیامبران الهی نیز اطلاق شده است.

 

2 - عذاب و کیفر خداوند درباره کافران، پس از اتمام حجت و ارائه دلایل روشن بوده است.

تأتیهم رسلهم بالبیّنـت

 

3 - پیامبران، دارای معجزات و دلایل روشن بر حقانیت رسالت خویش

تأتیهم رسلهم بالبیّنـت

 

4 - بشر بودن پیامبران، بهانه و دستاویز کافران برای کفر و روی گردانی از تعالیم دین

فقالوا أبشر یهدوننا فکفروا و تولّوا

 

5 - در بینش کافران، بشر شایسته مقام پیامبری، واسطه ارتباط میان خدا و خلق و هادی برای انسان ها نیست.

فقالوا أبشر یهدوننا فکفروا و تولّوا

 

6 - پیامبران الهی، از نوع بشر و دارای خصوصیت بشری بودند.

أبشر یهدوننا

 

7 - هدایت انسان ها، فلسفه بعثت پیامبران

تأتیهم رسلهم بالبیّنـت فقالوا أبشر یهدوننا

 

8 - کفر و انکار رسالت پیامبران، از روی عمد و آگاهانه، نگون بختی و عذاب دردناک اخروی را در پی دارد.

فذاقوا وبال أمرهم ... ذلک بأنّه کانت تأتیهم رسلهم بالبیّنـت ... فکفروا و تولّوا

 

9 - خداوند، حقیقتی بی نیاز

و استغنی اللّه

 

10 - خداوند، بی نیاز از ایمان انسان ها

و استغنی اللّه

متعلق و مورد استغنای خداوند در آیه شریفه، می تواند دو چیز باشد: 1ـ استغنای خداوند از ایمان انسان ها به او; 2ـ استغنای الهی از این که پس از ارائه معجزات و دلایل روشن از سوی پیامبران، باز هم معجزات و دلایل دیگری به بشر عرضه دارد; زیرا همین مقدار برای هدایت بشر کافی است. برداشت یاد شده مبتنی بر احتمال نخست است.

 

11 - خداوند، به مقدار کافی و لازم، معجزه و دلایل روشن برای هدایت انسان ها ارائه نموده است.

تأتیهم رسلهم بالبیّنـت ... و استغنی اللّه

برداشت یاد شده، براساس احتمال دوّمی است که در ذیل برداشت قبلی آمده است.

 

12 - ثمره و فایده ایمان، به خود انسان ها بازمی گردد.

فکفروا و تولّوا و استغنی اللّه و اللّه غنیّ

یادآوری استغنای خداوند و بی نیازی او ـ پس از ذکر کفر و انکار اقوام کافر ـ می تواند اشاره به مطلب یادشده باشد.

 

13 - خداوند، حمید (مورد حمد و ستایش همه موجودات) است.

و اللّه ... حمید

«حمید» در آیه شریفه، به معنای محمود است و مقصود از آن در این جا، می تواند دو چیز باشد: 1ـ مورد ستایش بودن خداوند از سوی همه موجودات; 2ـ مستحق ستایش بودن خداوند، هر چند کسی او را ستایش نکند. برداشت یاد شده مبتنی بر احتمال نخست است.

 

14 - خداوند، مستحق ستایش و ستودنی است.

واللّه ... حمید

 

15 - خداوند بی نیاز، ستودنی و قابل ستایش است.

و اللّه غنیّ حمید

برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که «حمید»، صفت برای «غنی» باشد; نه صفت مستقل برای «اللّه».

اتمام حجت

آثار اتمام حجت 2

اسماوصفات

حمید 13; صفات جمال 10، 15

انبیا

آثار بشر بودن انبیا 4; آثار تکذیب انبیا 8; بشر بودن انبیا 6; بینات انبیا 3; دلایل حقانیت انبیا 3; فلسفه بعثت انبیا 7; معجزه انبیا 3; ویژگیهای انبیا 6; هدایتگری انبیا 7

ایمان

آثار فردی ایمان 12

حمد

حمد خدا 14، 15

خدا

افعال خدا 11; بی نیازی خدا 9، 10، 15; خدا و ایمان انسان ها 10; عذابهای خدا 1; قانونمندی کیفرهای خدا 2; هدایتگری خدا 11

دین

آثار اعراض از دین 1; اعراض از دین 4

عذاب

عذاب دردناک 1; مراتب عذاب 1، 8; موجبات عذاب اخروی 8; موجبات عذاب دردناک 8

کافران

اتمام حجت بر کافران 2; بهانه جویی کافران 4; بینش کافران 5; عذاب کافران 2; فلسفه اعراض کافران 4; کیفر کافران 2; منشأ عذاب کافران پیشین 1; منشأ فرجام شوم کافران پیشین 1

کفر

آثار کفر به انبیا 8

معجزه

آثار تکذیب معجزه 1; فلسفه معجزه 11

نبوت

ملاک نبوت 5