یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِکُمْ وَأَوْلَادکُمْ عَدُوًّا لَّکُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِن تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ

ای کسانی که ایمان آورده اید! همانا برخی از همسران و فرزندانتان دشمنانی برای شما هستند; پس، از آنان برحذر باشید و اگر [از خطایشان ]درگذرید و [بی توبیخ ]چشم پوشی کنید و آن را بپوشانید [خدا نیز با شما چنین کند]، به یقین خداوند آمرزگار و رحیم است.

 

1 - برخی از همسران و فرزندان مؤمنان، همچون دشمن به مخالفت با آنان برمی خیزند.

یـأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولـدکم عدوًّا لکم

 

2 - مؤمنان صدراسلام، با مخالفت و دشمنی برخی از همسران و فرزندان خویش روبه رو بودند.

یـأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولـدکم عدوًّا لکم

 

3 - ایمان به دین اسلام، ممکن است دشمنی برخی از مردم، حتی خویشاوندانی همچون همسر و فرزندان را برانگیزاند.

یـأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولـدکم عدوًّا لکم

 

4 - مؤمنان در صورت روبه رو شدن با دشمنی و مخالفت همسران و فرزندان خویش، باید از آنان پرهیز کرده و دوری جویند.

إنّ من أزوجکم ... عدوًّا لکم فاحذروهم

 

5 - مؤمنان، باید در برابر دشمنی و مخالفت همسران و فرزندان خویش، هشیار بوده و آنان را زیر نظر داشته باشند.

عدوًّا لکم فاحذروهم

فرمان برحذر بودن (فاحذروهم) ممکن است به معنای لزوم هشیاری و زیر نظر گرفتن آنان باشد که با غفلت از این امر، مبادا دچار خسارت و ضربه شوند.

 

6 - ضرورت هشیاری در برابر دشمنان دیانت و لزوم دوری از آنان

عدوًّا لکم فاحذروهم

هر چند آیه شریفه، درباره همسران و فرزندانی است که با دینداری پدر، مادر و همسرانشان به مخالفت برمی خیزند; ولی به مقتضای تعبیر «عدوًّا لکم» شامل تمامی دشمنان دیانت نیز می شود.

 

7 - جلوگیری مؤمنان از دین داری و انجام تکالیف دینی (همچون جهاد، هجرت و...)، دشمنی با آنان محسوب می شود.

عدوًّا لکم فاحذروهم

برداشت یاد شده، با توجه به تاریخ و شأن نزول این آیه است. امام باقر(ع) می فرماید «وقتی برخی از مردان می خواستند هجرت کنند، پسر و همسرش دامن او را می گرفتند و می گفتند: تو را به خدا سوگند که هجرت نکن...»، (برگرفته از نورالثقلین، ج 5، ذیل آیه).

 

8 - دوستی و پیوند خویشاوندی، نباید مانع دینداری و انجام تکالیف شرعی (همچون جهاد، هجرت و ...) شود.

یـأیّها الذین ءامنوا إنّ من أزوجکم و أولـدکم عدوًّا لکم فاحذروهم

 

9 - توصیه خداوند به مؤمنان، مبنی بر عفو، چشم پوشی و بخشودن دشمنی های همسران و فرزندان خویش

عدوًّا لکم ... و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا

 

10 - عفو، چشم پوشی و بخشودن دشمنی ها و خطاهای مردمان، توصیه خداوند به مؤمنان

و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا

برداشت یاد شده، مبتنی بر این نکته است که آیه شریفه درصدد بیان یک اصل در برخورد با دیگران باشد; نه در خصوص برخورد با همسران و فرزندان.

 

11 - اسلام، دین رأفت، مدارا کردن و گذشت است.

عدوًّا لکم فاحذروهم و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا

توصیه و ترغیب به گذشت، عفو و چشم پوشی ـ حتی درباره کسانی که به انسان دشمنی کرده اند ـ گویای مطلب یاد شده است.

 

12 - خداوند، غفور (آمرزگار) و رحیم است.

فإنّ اللّه غفور رحیم

 

13 - عفو، گذشت و چشم پوشی از دشمنی ها و خطاهای همسران و فرزندان، عامل جلب غفران و رحمت خداوند است.

و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا فإنّ اللّه غفور رحیم

 

14 - عفو، گذشت و چشم پوشی از دشمنی ها و خطاهای دیگران، زمینه ساز جلب غفران و رحمت الهی است.

و إن تعفوا و تصفحوا و تغفروا فإنّ اللّه غفور رحیم

 

15 - «عن أبی جعفر(ع) فی قوله: «إنّ من أزواجکم و أولادکم عدوّاً لکم فاحذروهم» و ذلک إنّ الرجل کان إذا أراد الهجرةَ إلی رسول اللّه(ص) تعلّق به ابنه و امرأته و قالوا: نَنشُدُک اللّه أن تَذهب عنّا و تدعَنا فنضیع بعدک فمنهم من یطیع أهلَه فیقیم فحذّرهم اللّه أبناءَهم و نساءَهم و نهاهم عن طاعتهم...;(1)

از امام باقر(ع) درباره سخن خداوند: «إنّ من أزواجکم و أولادکم عدوّاً لکم فاحذروهم» روایت شده است: [در صدراسلام گاهی] مردی که قصد هجرت به سوی رسول خدا(ص) را داشت، فرزند و همسرش دامان او را می گرفتند و می گفتند: تو را به خدا قسم می دهیم که از نزد ما نروی و ما را بی کس نگذاری که ما بعد از تو از بین خواهیم رفت. برخی از آنان مطیع اهل و عیال خود می شدند و [نزد آنان ]می ماندند. ازاین رو خداوند آنان را از فرزندان و همسرانشان برحذر داشته و آنان را از پیروی آنها نهی فرموده است...».

اسلام

آثار اسلام 3; تاریخ صدر اسلام 15; ویژگیهای اسلام 11

اسماوصفات

رحیم 12; غفور 12

انگیزش

عوامل انگیزش 3

ایمان

آثار ایمان 3

جهاد

ممانعت از جهاد 7; موانع جهاد 8

خدا

توصیه های خدا 9، 10; زمینه جلب آمرزشهای خدا14; زمینه جلب رحمت خدا 14; عوامل جلب آمرزشهای خدا 13; عوامل جلب رحمت خدا 13

خطا

عفو از خطا 10

خویشاوندان

زمینه دشمنی خویشاوندان 3

خویشاوندی

آثار خویشاوندی 8

دشمنان

اهمیت اعراض از دشمنان 6

دشمنی

عفو از دشمنی 10

دینداری

ممانعت از دینداری 7; موانع دینداری 8

عفو

اهمیت عفو 11; توصیه به عفو 9

فرزند

آثار دشمنی فرزند 4; آثار عفو فرزند 13; زمینه دشمنی فرزند 3; عفو دشمنی فرزند 9; عوامل اعراض از فرزند 4; موارد دشمنی فرزند 15; هوشیاری بر دشمنی فرزند 5

مؤمنان

توصیه به مؤمنان 9، 10; دشمنان مؤمنان 1; دشمنان مؤمنان صدراسلام 2; دشمنی با مؤمنان 1، 3، 7; دشمنی با مؤمنان صدراسلام 2; دشمنی فرزندان مؤمنان 1; دشمنی فرزندان مؤمنان صدراسلام 2; دشمنی همسران مؤمنان 1; دشمنی همسران مؤمنان صدراسلام 2; مسؤولیت مؤمنان4، 5; هوشیاری در برابر مؤمنان 6

مدارا

اهمیت مدارا 11

هجرت

ممانعت از هجرت 7، 15; موانع هجرت 8

همسر

آثار دشمنی همسران 4; آثار عفو همسر 13; زمینه دشمنی همسران 3; عفو دشمنی همسر 9; عوامل اعراض از همسر 4; موارد دشمنی همسر 15; هوشیاری بر دشمنی همسران 5

هوشیاری

اهمیت هوشیاری 6

پی نوشت ها :

1. تفسیر قمی، ج 2، ص 372; نورالثقلین، ج 5، ص 342، ح 20.