تفسیر آیات قرآن کریم – سوره بقره – آیه ۴۰- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ اذْکُرُواْ نِعْمَتِیَ الَّتِی أَنْعَمْتُ عَلَیْکُمْ وَأَوْفُواْ بعَهْدی أُوفِ بعَهْدکُمْ وَإِیَّایَ فَارْهَبُونِ
ای بنی اسرائیل! نعمت های مرا که بر شما انعام کردم به یاد آورید و به عهدم وفا کنید تا به عهدتان وفا کنم، و فقط از من بترسید.
1 - خداوند، بنی اسرائیل را از نعمتهای گرانقدر بهره مند ساخت.
یبنی إسرائیل اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم
کلمه «نعمت» به صورت مفرد آمده است. مراد از آن می تواند نعمتی خاص و ویژه، همانند بعثت موسی (ع) باشد و می تواند جنس نعمت باشد و شامل نعمتهای متعددی که در آیات 47 به بعد یادآوری شده است، باشد. اضافه «نعمت» به «یاء» متکم برای رساندن عظمت و شرافت آن نعمت و یا نعمتهاست.
2 - خداوند از بنی اسرائیل خواست تا نعمتهای او را همواره به خاطر داشته باشند.
یبنی اسرائیل اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم
3 - بنی اسرائیل از مخاطبان قرآن و موظف به پیروی از آن
یبنی إسرائیل اذکروا
4 - بنی اسرائیل، جماعتی دارای ترکیب قومی و قبیله ای تا عصر نزول قرآن
یبنی إسرائیل اذکروا
اسرائیل - نام دیگر یعقوب - فرزند اسحاق و نوه ابراهیم (ع) است. از اینکه گروه و طایفه ای با عنوان بنی اسرائیل (فرزندان یعقوب) معروف و مشهور بودند و در عصر پیامبر(ص) به این نام شناخته می شدند، معلوم می شود: آنان از بدو پیدایش تا آن عصر، قومیت خویش را حفظ کرده و به صورت قبیله ای زندگی می کردند.
5 - وجود پیمان و عهدی متقابل میان خداوند و بنی اسرائیل
أوفوا بعهدی أوف بعهدکم
«عهدی»; یعنی، پیمان و التزامی که خداوند بر عهده مردمان نهاده است و مراد از «عهدکم» وعده هایی است که خداوند به بندگان خویش داده و خود را به انجام آنها ملتزم دانسته است.
6 - وفا کردن به عهدهای الهی، از فرامین و سفارشهای خداوند به بنی اسرائیل
و أوفوا بعهدی
7 - بنی اسرائیل زمان پیامبر(ص) آگاه به عهد و پیمانی که خداوند با آنان داشت.
أوفوا بعهدی أوف بعهدکم
8 - وفای خدا به عهد خویش با بنی اسرائیل، مشروط به پایبندی آنان به عهدهای الهی است.
أوفوا بعهدی أوف بعهدکم
9 - ترسیدن از خدا و نهراسیدن از غیر او، توصیه و سفارش خداوند به بنی اسرائیل
و إیی فارهبون
«رهبة» به معنای ترسیدن است. «ارهبون» مرکب از فعل امر «ارهبوا» و نون وقایه مکسور است که حکایت از حذف «یای» متکلم دارد; یعنی: «و ایای فارهبونی».
10 - خداوند عطا کننده نعمت به آدمیان است.
نعمتی التی أنعمت علیکم
11 ـ ضرورت به خاطر آوردن نعمتهای خدادادی
اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم
12 ـ به یاد خدا بودن و نعمتها را از جانب او دانستن، هدف از ضرورت یاد کردن و به خاطر داشتن نعمتهاست.
اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم
توصیف «نعمت» به اینکه خداوند آن را عطا فرموده (أنعمت علیکم)، به این حقیقت اشاره دارد که: یاد کردن نعمت باید وسیله ای باشد برای یاد کردن منعم; یعنی، یاد کردن نعمت باید ملازم با دیدن خدا در ورای هر نعمت باشد.
13 ـ ضرورت پایبندی به عهدهایی که خداوند با آدمیان دارد.
أوفوا بعهدی
14 ـ وفای خداوند به عهدی که انسانها در نزد خدا دارند، مشروط به پایبندی آنان به عهدهای الهی است.
و أوفوا بعهدی أوف بعهدکم
15 ـ خداوند، تنها مقامی است که شایسته و بایسته هراس داشتن از اوست.
و إیی فارهبون
16 ـ هراس از خدا و نترسیدن از غیر او، زمینه ساز پایبندی به عهد اوست.
أوفوا بعهدی ... و إیی فارهبون
17 ـ آگاهیهای تاریخی، می تواند دارای نقشی سازنده برای آدمی باشد.
یبنی إسرائیل اذکروا نعمتی التی أنعمت علیکم
به یاد آوردن نعمتهای گذشته - که نوعی آگاهی تاریخی است - مورد سفارش و توصیه خداوند قرار گرفته است و از آنجا که سفارشهای خداوند همواره در راستای سازندگی انسان و هدایت اوست، می توان به برداشت فوق دست یافت.
انسان:
عهد خدا با انسان ها 13، 14; مسؤولیت انسان 15
بنی اسرائیل:
آگاهی بنی اسرائیل 17; بنی اسرائیل صدر اسلام 7; تاریخ بنی اسرائیل 1، 4; ساختار اجتماعی بنی اسرائیل 4; عهد بنی اسرائیل با خدا 5، 8; عهد خدا با بنی اسرائیل 5، 7، 8; مسؤولیت بنی اسرائیل 2، 3، 6، 9; نعمتهای بنی اسرائیل 1، 2
تاریخ:
آثار علم به تاریخ 17; فواید تاریخ 17
ترس:
آثار ترس از خدا 16; ترس از خدا 9، 15; ترس از غیر خدا 16
تکلیف:
عوامل عمل به تکلیف 16
خدا:
اختصاصات خدا 15; اوامر خدا 2; توصیه های خدا 6، 9; شرایط وفای عهد خدا 8، 14; عطایای خدا 10; عهد خدا 5، 7، 8، 13، 14; نعمتهای خدا 1، 10
ذکر:
اهمیّت ذکر نعمت 11; ذکر خدا 12; ذکر نعمت 2، 12
رشد:
عوامل رشد 17
عهد:
آثار وفای به عهد 14; اهمیّت وفای به عهد 13; زمینه وفای به عهد 16; وفای به عهد 6
قرآن:
تبعیت از قرآن 3; قرآن و بنی اسرائیل 3; مخاطبان قرآن 3
نعمت:
منشأ نعمت 10، 12
تصاویر ضمیمه
