إِن تُبْدُواْ الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَإِن تُخْفُوهَا وَتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاء فَهُوَ خَیْرٌ لُّکُمْ وَیُکَفِّرُ عَنکُم مِّن سَیِّئَاتِکُمْ وَاللّهُ بمَا تَعْمَلُونَ خَبیرٌ

اگر صدقات را آشکارا بدهید خوب کاری است و اگر آنها را مخفی کنید و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است و [خدا به پاداش آن]بعضی از گناهانتان را از شما می زداید. و خدا به آنچه می کنید آگاه است.

 

1 ـ صدقه آشکار، عملی نیک و ارزشمند

ان تبدوا الصّدقات فنعمّا هی

 

2 ـ سود افزونتر صدقه پنهانی برای شخص انفاق کننده، نسبت به صدقه آشکار

ان تبدوا الصّدقات فنعمّا هی و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم

به نظر می رسد کلمه «لکم» بیانگر این معناست که صدقه پنهانی برای شخص صدقه دهنده بهتر باشد; چون احتمال ریا و امثال آن کمتر است; نه اینکه به طور کلّی صدقه پنهانی ارزشمندتر از صدقه آشکار باشد.

 

3 ـ ارزش برتر صدقه پنهانی، نسبت به صدقه آشکار

ان تبدوا ... و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم

بنابراینکه کلمه «لکم» قرینه برای ارزشمندتر بودن صدقه پنهانی برای شخص صدقه دهنده نباشد و به اطلاق آیه نظر شود.

 

4 ـ اولویت تأمین زندگی نیازمندان به وسیله صدقات، نسبت به سایر مصارف

ان تبدوا الصّدقات ... و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم

از تخصیص به ذکر «فقراء» در بین تمام مصارف ـ که قطعاً صدقات مصارف دیگری نیز دارند ـ اولویّت آنان استفاده می گردد.

 

5 ـ ارزش حفظ شخصیّت انسانها

و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم

به نظر می رسد از جمله حکمتهای برتری صدقه پنهانی، تأمین حفظ شخصیت و آبروی مستمندان باشد; چون هدف از صدقه، رفع نیاز مردم است و مردم به حفظ آبروی خویش نیازمندترند.

 

6 ـ بهره گیری قرآن از نفع طلبی انسان، برای عملِ به نیکیها

و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء فهو خیر لکم

 

7 ـ صدقه پنهانی به فقرا، کفاره برخی گناهان

و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء ... و یکفّر عنکم من سیّئاتکم

 

8 ـ آگاهی گسترده خداوند به اعمال انسان

و اللّه بما تعملون خبیر

 

9 ـ توجّه به دانایی گسترده خداوند بر اعمال، برانگیزنده آدمی به انفاق

 

ان تبدوا الصّدقات ... و اللّه بما تعملون خبیر

 

10 ـ پرهیز از ریا و منّت و آزار، از حکمتهای ارزش برتر صدقه پنهانی

لا تبطلوا صدقاتکم بالمنّ و الاذی کالّذی ینفق ماله رئاء النّاس ... و ان تخفوها

در آیات سابق، پاداش انفاق را در گرو «فی سبیل اللّه» بودن و پرهیز از ریا و منّت و آزار شمرد; چون صدقه پنهانی تأمین کننده این معیار است، لذا دارای ارزش برتر خواهد بود.

 

11 ـ حسن پرداخت صدقات واجب (زکات)، به صورت آشکار و پرداخت صدقات مستحب، به صورت پنهان

ان تبدوا الصّدقات

امام باقر (ع) درباره آیه «ان تبدوا ... » فرمود: هی یعنی الزکاة المفروضة. و در پاسخ سؤال از «و ان تخفوها و تؤتوها الفقراء» فرمود: یعنی النافلة ...(1).

احکام:

فلسفه احکام 10

ارزشها: 1، 3، 5

انسان:

عمل انسان 8 ; منفعت طلبی انسان 6

انفاق:

آداب انفاق 1، 2، 3، 10 ; اولویّت در انفاق 4 ; پاداش انفاق 7 ; زمینه انفاق 9 ; فضیلت انفاق 3

انگیزش:

عوامل انگیزش 6، 9

تربیت:

روش تربیت 6

خدا:

علم خدا 8، 9

روایت: 11

زکات:

پرداخت زکات 11

شخصیّت:

ارزش شخصیّت 5

صدقه:

آداب صدقه 11 ; صدقه پنهانی 2، 3، 7، 10، 11 ; صدقه واجب 11 ; فضیلت صدقه 1، 3، 10 ; مصارف صدقه 4

علم:

آثار علم 9

عمل:

عمل صالح 1

فقیر:

تأمین فقیر 4، 7 ; نیاز فقیر 4

گناه:

کفاره گناه 7

نیکی:

زمینه نیکی 6

 

پی نوشت ها :

1. کافی، ج 4، ص 60، ح 1 ; نورالثقلین، ج 1، ص 289، ح 1145.