یَا أَیُّهَا النَّبیُّ حَسْبُکَ اللّهُ وَمَنِ اتَّبَعَکَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ

ای پیامبر! خدا و کسانی از مؤمنان که تو را پیروی کرده اند برای تو کافی هستند.

 

1 خداوند، پشتیبانی کافی برای پیامبر(ص)

یأیها النبی حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین

 

2 خداوند، پشتیبانی کافی برای اهل ایمان

یأیها النبی حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین

برداشت فوق مبتنی بر این است که «من اتبعک» عطف بر ضمیر «ک» در «حسبک» باشد. یعنی خداوند برای کسانی که از تو پیروی کنند کافی است.

 

3 پشتیبانی خداوند از اهل ایمان مشروط به پیروی آنان از پیامبر(ص) و دستورات اوست.

حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین

توصیف «من» موصوله با جمله «اتبعک» اشاره به شرط پشتیبانی خدا از مدعیان ایمان دارد.

 

4 مؤمنان پیرو پیامبر(ص) دارای نقشی مؤثرو بسزا برای پیشبرد رسالت پیامبر(ص)

حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین

برداشت فوق بر این اساس است که «من اتبعک» عطف بر «اللّه» باشد ; یعنی خدا و مؤمنان فرمانبر برای تو کافی هستند. بر این مبنا نقش مؤثر مؤمنان برای پیشبرد اسلام به دست می آید.

 

5 پیامبر(ص) و رهبران الهی در مبارزه با شرک و کفر تنها باید بر خدا و مؤمنان پیرو تکیه کنند.

حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین

 

6 رهبران دین، حتی پیامبران، بدون داشتن پیروانی فرمانبر، قادر به مبارزه با شرک و کفر نخواهند شد.

حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین

چنانچه «من اتبعک» عطف بر «اللّه» باشد، مراد از کفایت مؤمنان برای پیامبران این نیست که آنان نیز همانند خداوند قادر به حمایت از رسول خدا هستند، بلکه آیه مورد بحث با توجه به اینکه در رابطه با مبارزه علیه مشرکان و کافران ایراد شده، در صدد بیان این است که مبادا کفایت خداوند به این معنا تفسیر شود که در مبارزه با مشرکان نیازی به مؤمنان نیست و خداوند خود ایشان را از صحنه مبارزه بیرون خواهد کرد.

 

7 گروهی از مسلمانان صدر اسلام از پیروی پیامبر(ص) سرپیچی می کردند.

و من اتبعک من المؤمنین

برداشت فوق مبتنی بر این است که «من» در «من المؤمنین» برای تبعیض باشد. بر این مبنا مراد از «المؤمنین» مدعیان ایمان است که شامل مؤمنان واقعی و غیر واقعی خواهد شد.

 

8 پیروی از پیامبر(ص) و عمل به دستورات او نشان برخورداری آدمی از ایمانی راستین

و من اتبعک من المؤمنین

 

حرف «من» در «من المؤمنین» می تواند بیانیه باشد و می تواند برای تبعیض باشد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است. در این صورت مراد از «المؤمنین» مؤمنان راستین است.

 

9 اتکا بر مؤمنان راستین برای مبارزه با شرک و کفر، منافاتی با توحید و اتکا بر خدا ندارد.

حسبک اللّه و من اتبعک من المؤمنین

استمداد:

از مؤمنان استمداد 5، 9

اسلام:

تاریخ صدر اسلام 7 ; عوامل گسترش اسلام 4

ایمان:

نشانه های ایمان راستین 8

پیروان انبیا: 6

پیروان رهبری دینی: 6

توحید:

و عوامل طبیعی 9

توکل:

بر خدا 5، 9

خدا:

آثار اطاعت از خدا 3 ; حمایتهای خدا 1، 2 ; شرایط حمایتهای خدا 3

رهبری دینی:

مسؤولیت رهبری دینی 5

شرک:

شرایط مبارزه با شرک 6 ; مبارزه با شرک 5، 9

کفر:

شرایط مبارزه با کفر 6 ; مبارزه با کفر 5، 9

مؤمنان:

حمایت از مؤمنان 2، 3 ; مؤمنان صدر اسلام 4

محمد(ص):

آثار اطاعت از محمد(ص) 3، 4 ; اطاعت از محمد(ص) 8 ; حمایت از محمد(ص) 1 ; رسالت محمد(ص) 4 ; عصیان از محمد(ص) 7 ; مسؤولیت محمد(ص) 5

مسلمانان:

عصیان مسلمانان صدر اسلام 7