وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّةٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بهِ عَدْوَّ اللّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لاَ تَعْلَمُونَهُمُ اللّهُ یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُواْ مِن شَیْءٍ فِی سَبیلِ اللّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنتُمْ لاَ تُظْلَمُونَ

و برای [دفع شر] آنان هر چه توانستید نیرو و اسب های بسته آماده کنید، تا دشمنان خدا و دشمنان خودتان و مردم دیگری غیر از آنان را که شما آنها را نمی شناسید و خدا آنها را می شناسد با آن بترسانید. و هر چیزی در راه خدا انفاق کنید [پاداش آن] به طور کامل به شما پرداخت می شود و به شما ستم نخواهد شد.

 

1 تقویت قوای نظامی و تهیه ادوات جنگی برای نبرد با دشمنان خدا، وظیفه ای بر عهده تمامی مسلمانان

و أعدوا لهم ما استطعتم من قوة و من رباط الخیل

 

2 مسلمانان باید برای تقویت بنیه نظامی تمام تلاش خویش را تا حد ترساندن دشمن، به کار بندند و از هر چه در اختیار دارند دریغ نورزند.

و أعدوا لهم ما استطعتم من قوة و من رباط الخیل

 

3 اسبهای سواری در عصر بعثت، کارآمدترین و مهمترین وسیله برای تقویت بنیه نظامی

و أعدوا لهم ما استطعتم من قوة و من رباط الخیل

عطف «رباط الخیل» بر «قوة» عطف خاص بر عام است و کاربرد چنین عطفی معمولا برای رساندن اهمیت معطوف و نقش اساسیتر آن نسبت به دیگر مصادیق معطوف علیه است.

 

4 جامعه اسلامی باید به پیشرفته ترین ادوات رزمی زمان مجهز باشد.

و أعدوا لهم ما استطعتم من قوة و من رباط الخیل

 

5 قوای نظامی جامعه اسلامی باید به گونه ای باشد که دشمنان دین را همواره به هراس افکند.

ترهبون به عدو اللّه و عدوکم

 

6 وحشت دشمن از توان رزمی مسلمانان، تعیین کننده مرز قدرت نظامی ضروری در جامعه ایمانی

و أعدوا لهم ما استطعتم ... ترهبون به عدو اللّه

جمله «ترهبون ... » به منزله تفسیر و توضیحی است برای «ما استطعتم». یعنی توان نظامی باید به حدی رسد که دشمن را به وحشت اندازد، نه کمتر از آن ; هر چند جامعه اسلامی بر بیشتر از این مقدار توانمند باشد.

 

7 اهل ایمان باید توان رزمی برتر خویش را به دشمنان دین بنمایانند.

ترهبون به عدو اللّه

وحشت دشمن از توان نظامی مستلزم این است که آنان بر توان نظامی اهل ایمان آگاه شوند. بنابراین مسلمانان باید توان خویش را به گونه ای به آنان بنمایانند.

 

8 جامعه ایمانی در عصر پیامبر(ص) مواجه به دو گروه از دشمن: دشمنانی شناخته شده و دشمنانی ناشناخته

عدو اللّه و عدوکم و ءاخرین من دونهم لاتعلمونهم

 

9 لزوم آمادگی نظامی جامعه اسلامی در برابر دشمنان شناخته شده و ناشناخته

 

ترهبون ... و ءاخرین من دونهم لاتعلمونهم

 

10 دشمنان ناشناخته مسلمانان در عصر پیامبر(ص)، دارای نیروی ضعیفتر نسبت به دشمنان شناخته شده

و ءاخرین من دونهم

برداشت فوق با توجه به کلمه «دون» که به معنای پایین و پست است، استفاده شده. گفتنی است «من» در «من دونهم» بیانیه است. بنابراین «ءاخرین من دونهم» یعنی دشمنان دیگری که از نیرو و توان کمتری برخوردارند.

 

11 تنها خداوند آگاه به دشمنانی است که برای جامعه ایمانی ناشناخته اند.

لاتعلمونهم اللّه یعلمهم

 

12 ترغیب مؤمنان از جانب خداوند به انفاق در راه خدا، تأمین هزینه های نبرد و تهیه تدارکات و امکانات رزمی

و ما تنفقوا من شیء فی سبیل اللّه یوف إلیکم

 

13 انفاق در راه خدا، دارای پاداشی کامل و تضمین شده از جانب خدا

و ما تنفقوا من شیء ... یوف إلیکم

 

14 تأمین کمترین هزینه جهاد، در پی دارنده پاداش عادلانه الهی

و ما تنفقوا من شیء فی سبیل اللّه یوف إلیکم و أنتم لاتظلمون

 

15 انفاق امکانات برای تقویت بنیه نظامی جامعه اسلامی، از مصادیق انفاق «فی سبیل اللّه» است.

و أعدوا لهم ما استطعتم ... و ما تنفقوا من شیء فی سبیل اللّه

 

16 نبرد با دشمنان دین، از مصادیق «سبیل اللّه» است.

و ما تنفقوا من شیء فی سبیل اللّه یوف إلیکم

سیاق آیه حکایت از آن دارد که از مصادیق «سبیل اللّه» جهاد با دشمنان دین است.

 

17 خداوند هرگز در پاداش دادن به بندگان خویش ستم روانمی دارد.

و أنتم لاتظلمون

 

18 کاستی در پاداش انفاقها و نادیده گرفتن انفاقهای ناچیز، ستمکاری است.

و ما تنفقوا من شیء فی سبیل اللّه یوف إلیکم و أنتم لاتظلمون

 

19 پرداخت مزد کارها به کمتر از مقدار استحقاق، ستمکاری است.

یوف إلیکم و أنتم لاتظلمون

«توفیة» مصدر «یوف» به معنای پرداخت کامل و تمام است و جمله «أنتم لاتظلمون» حال برای ضمیر در «إلیکم» است. مفهوم این دو جمله همان است که در

برداشت فوق آمده است.

 

20 بازداشتن دشمنان از هجوم به جامعه ایمانی و ستمکاری آنان، از منافع جهاد و تأمین هزینه ادوات آن است.*

و ما تنفقوا ... و أنتم لاتظلمون

برخی برآنند که «یوف إلیکم» و «أنتم لاتظلمون» بیانگر ثمرات توان نظامی جامعه در دنیاست. یعنی اگر هزینه جهاد را تأمین کنید و بنیه نظامی جامعه اسلامی را به حدی برسانید که دشمنان وحشت کنند، در نتیجه به شما هجوم نخواهند آورد تا ضررهایی را بر شما تحمیل نمایند. و اگر چنین کردید بر شما مسلط نخواهند شد تا بتوانند ستمی بر شما روا بدارند.

 

21 قال الصادق(ع) فی قول اللّه تعالی: «و أعدوا لهم ما استطعتم من قوة» قال: منه الخضاب بالسواد ... .(1)

امام صادق (ع) درباره این سخن خداوند «تا می توانید برای مقابله با دشمن، نیرو فراهم کنید»، فرمود: از آن جمله خضاب (رزمندگان) با رنگ سیاه است ... .

آمادگی نظامی: 1، 2

اهمیت آمادگی نظامی 1، 2 9

اسبخسواری: 3

استراتژی نظامی: 5

اسلام:

تاریخ صدر اسلام 8، 10

اسما و صفات:

صفات جلال 17

انفاق:

پاداش انفاق 13، 18 ; تشویق به انفاق 12 ; مصارف انفاق 12 ; موارد انفاق 15

پاداش:

تضمین پاداش 13 ; عدالت در پاداش 14

جامعه اسلامی:

و دشمنان 9 ; قدرت نظامی جامعه اسلامی 15 ; مسؤولیت جامعه اسلامی 4، 5، 9

جامعه دینی:

دشمنان جامعه دینی 8، 11

جنگ:

ادوات جنگ 1، 4 ; ادوات جنگ در صدر اسلام 3 ; تأمین ادوات جنگ 20 ; تأمین تدارکات جنگ 12 ; تأمین هزینه جنگ 12، 20

جهاد:

آثار جهاد 20 ; ارزش جهاد 16 ; پاداش تأمین نیازهای جهاد 14

خدا:

اختصاصات خدا 11 ; پاداشهای خدا 13، 14، 17 ; تشویق خدا 12 ; خدا و ظلم 17 ; دشمنان خدا 1 ; علم خدا 11

دشمنان:

ارعاب دشمنان 2 ; اقسام دشمنان 8 ; ترس دشمنان 6، 7 ; جنگ با دشمنان 1، 20 ; دشمنان در صدر اسلام 8 ; دشمنان ناشناخته 8، 10، 11 ; ضعف دشمنان 10 ; ممانعت از ظلم دشمنان 20

دین:

ارعاب دشمنان دین 5 ; جنگ با دشمنان دین 16

سبیل اللّه:

موارد سبیل اللّه 16

ظلم:

موارد ظلم 18، 19

عدالت:

ملاک عدالت 19

قدرت نظامی:

تقویت قدرت نظامی 1، 2، 3، 4، 5، 15 ; ملاک قدرت نظامی 6 ; نمایش قدرت نظامی 7

کار:

اجرت کار 19

مؤمنان:

تشویق مؤمنان 12 ; مسؤولیت مؤمنان 7

مسلمانان:

دشمنان مسلمانان صدر اسلام 10 ; قدرت نظامی مسلمانان 6 ; مسؤولیت مسلمانان 1، 2

نظام جزایی: 17، 18، 19

 

پی نوشت ها:

1. من لایحضره الفقیه، ج 1، ص 123، ح 282 ; نورالثقلین، ج 2، ص 164، ح 138.