وَمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلاَّ لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَلَلدَّارُ الآخِرَةُ خَیْرٌ لِّلَّذینَ یَتَّقُونَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ

و زندگی دنیا جز بازی و سرگرمی نیست، و بی شک سرای آخرت برای کسانی که تقوا پیشه می کنند بهتر است; پس آیا عقل خود را به کار نمی گیرید؟

1 واقعیت زندگی دنیا منهای اعتقاد به آخرت، جز پوچی و بیهودگی نیست.

و ما الحیوة الدنیا إلا لعب و لهو

2 دنیا محوری و دوست داشتن آن، مرام و اندیشه ای کودکانه و نابخردانه است.

و ما الحیوة الدنیا إلا لعب و لهو

با توجه به اینکه لعب و لهو کار کودکان و کسانی است که بلوغ فکری ندارند، مقتضای تشبیه، وجود این ویژگیهادر دنیاپرستان است.

3 واقعیت زندگی منکران معاد، جز بازی و سرگرمی چیز دیگری نیست.

قد خسر الذین کذبوا بلقاء اللّه ... و ما الحیوة الدنیا إلا لعب و لهو

گر چه وجهه غالب دنیا لهو و لعب است، در عین حال می دانیم که همین دنیا سبب ارتقای رتبه ها و کسب درجات است. لذا می توان گفت این آیه ناظر به آیات قبل است که درباره منکران معاد بود. یعنی زندگی دنیا برای آنان جز لعب و لهو معنای دیگری ندارد.

4 آخرت، سرایی خوب برای کسانی که معاد را تکذیب نکرده و در انجام تکالیف کوتاهی نمی کنند.

و للدار الأخرة خیر للذین یتقون

بنابراین که «خیر» صفت مشبهه باشد. یتقون» در این آیه، به قرینه تقابلی که با آیه قبل دارد و در آن آیه بحث از تکذیب لقاء اللّه و تفریط در دین و تکالیف الهی بود، به معنای تکذیب نکردن معاد و انجام تکالیف الهی است.

5 تقوا و در اندیشه معاد بودن، راه رسیدن به زندگی برتر و نیکو در آخرت

و للدار الأخرة خیر للذین یتقون

6 آخرت برای تقواپیشگان خیر محض و خالی از شرور و ناگواریهاست.

و للدار الأخرة خیر للذین یتقون

در صورتی که «خیر» صفت مشبهه باشد، نه فعل تفضیل. در این صورت «الأخرة خیر» یعنی آخرت همه اش خیر است.

7 اشتغال به دنیا و سرگرم شدن به آن، انسان را از آخرت باز می دارد.

و ما الحیوة الدنیا إلا لعب و لهو و للدار الأخرة خیر للذین یتقون

8 تقواپیشگان از لهو و لعب و غفلت از آخرت دور هستند.

و ما الحیوة الدنیا إلا لعب و لهو و للدار الأخرة خیر للذین یتقون

9 نیندیشیدن درباره حقیقت زندگی دنیا و آخرت و جایگاه و ارزش هر یک، مورد توبیخ خداوند

و ما الحیوة الدنیا ... أفلا تعقلون

10 به کار نگرفتن عقل و اندیشه زمینه توجه به دنیا و غفلت از آخرت

و ما الحیوة الدنیا إلا ... أفلا تعقلون

11 اندیشه و تعقل درباره دنیا و آخرت و ارزش و جایگاه هر یک، زمینه مصون ماندن از زیان و حسرت در قیامت

قد خسر الذین کذبوا ... و ما الحیوة الدنیا إلا ... أفلا تعقلون

12 مفتون نشدن به دنیا و توجه کردن به آخرت و معاد، مقتضای خرد و اندیشه است.

و ما الحیوة الدنیا إلا لعب و لهو ... أفلا تعقلون

آخرت:

ارزش آخرت 4، 6، 9، 11; حقیقت آخرت 9; خیریّت آخرت 4، 6; شرور در آخرت 6; ویژگیهای آخرت 6

ایمان:

آثار ایمان به معاد 4; اهمیت ایمان به آخرت 1; متعلق ایمان 1، 4

تعقل:

آثار عدم تعقل 10; تعقل در حقیقت آخرت 9، 11; تعقل در حقیقت دنیا 9، 11; سرزنش عدم تعقل 9، 11; نشانه های تعقل 12

تقوا:

آثار تقوا 5

تکلیف:

آثار عمل به تکلیف 4

حسرت:

موانع حسرت اخروی 11

حیات:

ارزش حیات دنیوی 9; حقیقت حیات دنیوی 9; عوامل پوچی حیات دنیوی 1; موجبات حیات برتر اخروی 5

خدا:

سرزنشهای خدا 9

دنیا:

ارزش دنیا 11; فریبندگی دنیا 12

دنیاطلبی:

آثار دنیاطلبی 7; بی منطقی دنیاطلبی 2; زمینه دنیاطلبی 10; سرزنش دنیاطلبی 2; موانع دنیاطلبی 12

ذکر:

آثار ذکر معاد 5; زمینه ذکر آخرت 12

زیان:

زمینه مصونیت از زیان 11; مصونیت از زیان اخروی 11

سعادت:

عوامل سعادت اخروی 5

عقل:

نقش عقل 10

عقیده:

باطل 2

غفلت:

زمینه غفلت از آخرت 10; عوامل غفلت از آخرت 7

لعب:

آثار لعب 7; موارد لعب 1، 3

لهو:

آثار لهو 7; موارد لهو 1، 3

مؤمنان:

آخرت مؤمنان 4

متقین:

در آخرت 6; متقین و غفلت از آخرت 8; متقین و لعب 8; متقین و لهو 8

معاد:

حیات مکذّبان معاد 3

نعمت:

ویژگی نعمت اخروی 6