لِیُدْخِلَ الْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدینَ فِیهَا وَیُکَفِّرَ عَنْهُمْ سَیِّئَاتِهِمْ وَکَانَ ذَلِکَ عِندَ اللَّهِ فَوْزًا عَظِیمًا

 

تا سرانجام، مردان و زنان مؤمن را به باغ هایی در آورد که از پایین آنها نهرها جاری است در حالی که در آنها جاودانه اند و تا کارهای بدشان را از آنان بزداید و این در نزد خداوند کامیابی بزرگی است.

 

1 - نزول آرامش از سوی خداوند بر مؤمنان، مایه افزایش ایمان و زمینه ساز ورود آنان به بهشت

 

أنزل السکینة ... لیزدادوا إیمـنًا ... لیدخل المؤمنین و ... جنّـت

«لیدخل...» نتیجه اطمینان عطا شده از ناحیه خداوند و فزونی ایمان مؤمنان است که در آیات پیشین طرح شد.

 

2 - اطمینان و آرامش معنوی، درپی دارنده کمال ایمان در دنیا و بهشت جاودان در آخرت

 

أنزل السکینة ... لیزدادوا إیمـنًا ... لیدخل المؤمنین و المؤمنـت جنّـت

 

3 - علم و حکمت الهی، پشتوانه پاداش او به اهل ایمان *

 

و کان اللّه علیمًا حکیمًا . لیدخل المؤمنین و المؤمنـت جنّـت

در صورتی که میان ذیل آیه قبل (کان اللّه...) با «لیدخل...» ارتباطی لحاظ شود، مطلب بالا را می توان نتیجه گرفت.

 

4 - ایمان، معیار داوری خداوند درباره انسان و پاداش به مردان و زنان

 

لیدخل المؤمنین و المؤمنـت جنّـت

وصف «المؤمنین و المؤمنات»، مُشعر به علیّت است.

 

5 - همسانی زنان و مردان مؤمن، در بهرهوری از ثمرات ایمان خود و پاداش های الهی

 

لیدخل المؤمنین و المؤمنـت جنّـت

قرار گرفتن وصف «المؤمنات» در کنار «المؤمنین»، می رساند که زنان و مردان در ره یابی به بهشت جاودان همسان اند.

 

6 - لذّت جویی ها و زیبایی طلبی های انسان، همراه با وی در جهان آخرت

 

لیدخل ... جنّـت تجری من تحتها الأنهـر خـلدین فیها

نوید بودن «جنّات تجری...»، متوقف بر وجود حسّ زیبایی پسندی و لذّت جویی در انسان اخروی است.

 

7 - زنان و مردان مؤمن، برخوردار از حیات جاودان و پرنشاط در باغ های بهشت

 

لیدخل المؤمنین و المؤمنـت جنّـت تجری من تحتها الأنهـر خـلدین فیها

 

8 - بشر، شیفته جاودانگی و ارزش های جاودان

 

لیدخل ... جنّـت ... خـلدین فیها

نوید، همواره به چیزی صورت می گیرد که مورد اشتیاق و تمایل است. از این که خداوند، بشارت به خلود در نعمت ها داده است، مطلب بالا استفاده می شود.

 

9 - ورود مؤمنان به بهشت جاودان، همراه با تکریم و اجلال از سوی خداوند *

 

لیدخل المؤمنین و المؤمنـت جنّـت

فعل متعدّی «یدخل» و اسناد آن به خداوند، می تواند دربردارنده احتمال بالا باشد.

 

10 - نوید الهی، به آمرزش گناهان و لغزش های مؤمنان

 

و یکفّر عنهم سیّئاتهم

 

11 - امکان گرفتار آمدن مؤمنان به لغزش و خطا; حتی با داشتن مراتب بالای ایمانی*

 

لیزدادوا إیمـنًا ... لیدخل المؤمنین ... و یکفّر عنهم سیّئاتهم

بنابراین که مراد از «سیّئات»، صرفاً گناهان و لغزش های قبل از ایمان نباشد; بلکه مطلق لغزش های قبل از ایمان و بعد از آن را دربرگیرد، مطلب بالا استفاده می شود.

 

12 - لغزش های مؤمنان، مانع ورود آنان به بهشت نخواهد بود.

 

و یکفّر عنهم سیّئاتهم

 

13 - ورود مؤمنان به بهشت، در پرتو تفضّل الهی و گذشت او از لغزش های آنان

 

لیدخل المؤمنین ... جنّـت ... و یکفّر عنهم سیّئاتهم

نفس تکفیر سیّئات، خود بیانگر تفضّل است و در عین حال تعبیر «یدخل» ممکن است بیانگر همین حقیقت باشد که همه مؤمنان، در آن حدی نیستند که به اقتضای اعمالشان، بهشتی باشند; بلکه باید فضل الهی، کاستی های آنان را جبران کند و آنان را وارد بهشت گرداند.

 

14 - بهشت، سرای پاکان و طهارت یافتگان از بدی ها

 

جنّـت ... و یکفّر عنهم سیّئاتهم

تعبیر «یکفّر» می رساند که بهشت، جایی نیست که انسان ها با آلودگی گناه و تیرگی لغزش ها بدان گام نهند; بلکه باید پس از تطهیر در آن استقرار یابند.

 

15 - امتنان الهی بر مؤمنان بهشتی، با زدودن یاد تلخ لغزش های دنیوی از خاطره آنان *

 

و یکفّر عنهم سیّئاتهم

با توجّه به این که مسأله تکفیر سیّئات پس از ورود مؤمنان به بهشت مطرح شده است ـ در حالی که رتبه تکفیر، قبل از مرحله ورود به بهشت است ـ احتمال می رود که مراد از تکفیر در این جا، بخشش گناهان نباشد; بلکه پوشاندن گناهان مورد نظر باشد; به گونه ای که بهشتیان دیگر از آن پس، با به یاد آوردن لغزش های گذشته شرمنده و مکدّر نشوند.

 

16 - ره یابی به بهشت جاودان و زودوده شدن گناهان، رستگاری بزرگ و حقیقی در بینش الهی

 

و کان ذلک عند اللّه فوزًا عظیمًا

 

17 - ورود به بهشت جاودان، کامیابی واقعی است و نه سرخوشی ها و پیروزی های مقطعی زندگی دنیوی.

 

و کان ذلک عند اللّه فوزًا عظیمًا

تصریح به «کان ذلک...»، می تواند بیانگر این حقیقت باشد که اگر صلح حدیبیه، در نظر شما یک پیروزی و مایه خشنودی است; توجه داشته باشید که این امور زودگذر است و رستگاری واقعی در بهشت می باشد.

آخرت

زیبایی طلبی در آخرت 6; لذت طلبی در آخرت 6

آرامش

آثار آرامش 2

آمرزش

اهمیت آمرزش 16

انسان

جاودانگی زیباطلبی انسان 6; جاودانگی لذایذ انسان 6; علایق انسان 8

ایمان

آثار ایمان 4، 5; زمینه ازدیاد ایمان 1، 2

بشارت

بشارت آمرزش 10

بهشت

اهمیت بهشت 16، 17; جاودانان در بهشت 7; زمینه بهشت 1; زمینه جاودانگی در بهشت 2

بهشتیان

فراموشی بهشتیان 15; منت بر بهشتیان 15

پاکان

پاکان در بهشت 14

خدا

آثار حکمت خدا 3; آثار علم خدا 3; آمرزشهای خدا 10; افعال خدا 1; امتنان خدا 15; بشارتهای خدا 10; حتمیت پاداشهای خدا 3; ملاک قضاوت خدا 4

رستگاری

رستگاری بزرگ 16; رستگاری حقیقی 17; مراتب رستگاری 16

زن

پاداش زنان مؤمن 5; تساوی زن و مرد 5

عفوخدا

مشمولان عفوخدا 13

علایق

علاقه به جاودانگی 8

فضل خدا

مشمولان فضل خدا 13

گناه

اهمیت تکفیر گناه 16

لغزش

فراموشی لغزش های دنیوی 15

مؤمنان

آثار آرامش مؤمنان 1; آمرزش مؤمنان 10; احترام اخروی مؤمنان 9; بشارت به مؤمنان 10; پاداش مؤمنان 3، 4; تفضل به مؤمنان 13; جاودانگی مؤمنان در بهشت 7; زمینه خطای مؤمنان 11; زمینه لغزش مؤمنان 11; سرور اخروی مؤمنان 7; عفو از مؤمنان 13; فضایل اخروی مؤمنان 7، 9; لغزش مؤمنان 12; منشأ آرامش مؤمنان 1; مؤمنان در بهشت 12، 13; ویژگیهای ورود مؤمنان در بهشت 9

مرد

پاداش مردان مؤمن 5