لَیْسَ عَلَی الْأَعْمَی حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَن یَتَوَلَّ یُعَذِّبْهُ عَذَابًا أَلِیمًا

 

بر نابینا و بر لنگ و بر مریض گناهی نیست [اگر در جهاد شرکت نکنند] و هر کس خدا و رسولش را اطاعت کند او را به باغ هایی در می آورد که از پایین آنها نهرها جریان دارد و هر کس روی بگرداند به عذابی دردآور عذابش می کند.

 

1 - افراد نابینا، لنگ و مریض، معاف از شرکت در جنگ

 

لیس علی الأعمی حرج و لا علی الأعرج حرج و لا علی المریض حرج

 

2 - تکالیف و مسؤولیت های الهی، برای انسان ها متناسب با امکانات و توان آنان

 

لیس علی الأعمی حرج ... و لا علی المریض حرج

 

3 - افراد مریض و ناتوان از شرکت در سفر حدیبیه، نگران از عدم حضور خود و همراهی نکردن مسلمانان در آن سفر *

 

لیس علی الأعمی حرج و لا علی الأعرج حرج و لا علی المریض حرج

توبیخ شدید متخلّفان از سفر حدیبیه در آیات گذشته و استثنای معذوران در این آیه; بیانگر آن است که مؤمنان معذور، نگران آن بوده اند که مشمول توبیخ خداوندباشند. خداوند در این آیه، به رفع این نگرانی آنان پرداخته است.

 

4 - باغ های بهشت، با نهرهای همیشه جاری، پاداش الهی به شرکت کنندگان در جهاد و نبرد با دشمنان دین

 

و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّـت تجری

با توجه به این که سیاق آیات، در رابطه با جنگ و جهاد می باشد; مراد از «من یطع...» کسی است که فرمان جهاد را اطاعت کرده است.

 

5 - اطاعت از رسول خدا، عین اطاعت از خدا است.

 

و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّـت

از عطف رسول به «اللّه» ـ بدون تکرار فعل «یطع» ـ مطلب بالا قابل برداشت است.

 

6 - پیامبراکرم(ص)، دارای حق ولایت و فرماندهی بر انسان ها

 

و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّـت

 

7 - روح تسلیم و اطاعت از خدا و رسول او، ملاک اصلی ورود به بهشت

 

و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّـت تجری من تحتها الأنهـر

موضوع قرار گرفتن اطاعت به جای هر عنوان دیگری، می تواند اشاره به مطلب بالا باشد.

 

8 - اهمیت نقش نهرهای بهشت، در زیبایی و جذابیت آن

 

جنّـت تجری من تحتها الأنهـر

از این که خداوند، تنها وصفی را که برای باغ های بهشت یاد کرده وصف «تجری...» است; مطلب یاد شده استفاده می شود.

 

9 - باغ های بهشت، دارای ویژگی های مادی *

 

جنّـت تجری من تحتها الأنهـر

آنچه از ظاهر آیه شریفه استفاده می شود، این است که وعده های الهی به وجود باغ های بهشتی، بیانی نمادین و کنایی نیست; بلکه بیانگر عینیتی ملموس است.

 

10 - افراد ناتوان از جهاد، همانند مجاهدان، برخوردار از بهشت در صورت داشتن روح اطاعت در برابر خدا و رسول او

 

لیس علی الأعمی حرج ... و من یطع اللّه و رسوله جنّـت

برداشت بالا بنا بر این نکته است که «من یطع...» جواب سؤال مقدر باشد، زیرا پس از رفع حکم جهاد از افراد ناتوان، ممکن است سؤال شود که: چرا این گروه از فیض جهاد محروم اند؟ خداوند در جواب می فرماید: آنان نیز اگر مطیع باشند، همانند مجاهدان، از پاداش الهی برخوردار خواهند بود.

 

11 - لزوم تلاش در اجرای فرمان الهی در حد توان، حتی با معاف بودن از برخی مراتب آن *

 

لیس علی الأعمی حرج ... و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّـت

بیان «من یطع...» ـ پس از «لیس علی الأعمی...» ـ ممکن است بیانگر این نکته باشد که: گر چه افراد ناتوان، از شرکت در جنگ معاف اند; اما آنان با زنده داشتن روح اطاعت و تلاش در اجرای فرمان های الهی و شرکت در خدمات پشت جبهه، می توانند به فیض و پاداش جهاد دست یابند.

 

12 - روی گردانان از اطاعت خدا و رسول او و جهاد در راه الهی گرفتار عذابی بس درد ناک

 

و من یتولّ یعذّبه عذابًا ألیمًا

اسلام

تاریخ صدر اسلام 3

اطاعت

آثار اطاعت از خدا 7، 10; آثار اطاعت از محمد(ص) 5، 7، 10; اطاعت از خدا 5; اهمیت اطاعت از خدا 11

بهشت

اهمیت نهرهای بهشت 8; پاداش بهشت 4; زیبایی بهشت 8; عوامل جذابیت بهشت 8; موجبات بهشت 7; نهرهای بهشت 4; ویژگیهای باغهای بهشت 4، 9

بیمار

معذوریت بیمار 1; نگرانی بیمار 3

تسلیم

آثار تسلیم به خدا 7

تکلیف

تلاش در عمل به تکلیف 11; شرایط تکلیف 2; قدرت در تکلیف 1، 2

جهاد

عذاب معرضان از جهاد 12; معذوران از جهاد 1; معذوران از جهاد در بهشت 10; نگرانی معذوران از جهاد 3

حدیبیه

نگرانی متخلفان از مسافرت به حدیبیه 3

حقوق

حق ولایت 6

خدا

پاداشهای خدا 4

صلح حدیبیه

قصه صلح حدیبیه 3

عذاب

عذاب دردناک 12; مراتب عذاب 12

کور

معذوریت کور 1

لنگ

معذوریت لنگ 1

مجاهدان

پاداش اخروی مجاهدان 4; مجاهدان در بهشت 10

محمد(ص)

حقوق محمد(ص) 6; عذاب معرضان از محمد(ص) 12; ولایت محمد(ص) 6

معرضان ازخدا

عذاب معرضان ازخدا 12