کَلَّا لَا تُطِعْهُ وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ

نه، او را اطاعت نکن و سجده [و نماز ]به جا آور و تقرّب بجوی.

 

1 - تکذیب گران دین، گرچه گروهی منسجم باشند، از مانع شدن نمازگزاران ناتوان اند.

 

کلاّ

حرف «کلاّ» برای ردع و منع است و در آیه شریفه تکذیب گران دین را، از پندار موفقیت در باز داشتن مردم از نماز منع می کند.

 

2 - بی اعتنایی به خواسته های مخالفان نماز و سرپیچی از دستورات آنان، فرمان خداوند به پیامبر(ص)

 

لاتطعه

 

3 - پیامبر(ص)، هرگز به ترک نماز بر اثر نهی و تهدید مخالفان مجاز نبود.

 

ینهی . عبدًا إذا صلّی ... فلیدع نادیه ... کلاّ لاتطعه و اسجد

 

4 - خداوند، برحذردارنده پیامبر(ص) از ترتیب اثر دادن به تهدیدهای تکذیب کنندگان دین و هراس از آرایش نیروی آنان

 

فلیدع نادیه ... کلاّ لاتطعه

 

5 - مخالفان نماز و تکذیب گران دین، حقّ دستور دادن به نمازگزاران هدایت پیشه و ترویج کننده تقوا را ندارند.

 

ینهی . عبدًا إذا صلّی ... کذّب و تولّی ... کلاّ لاتطعه

 

6 - اطاعت از دستورات دروغ گویان و گنه پیشگان، مورد نهی خداوند

 

ناصیة کـذبة خاطئة ... کلاّ لاتطعه

 

7 - حرمت اطاعت، از فرمان ترک نماز

 

ینهی . عبدًا إذا صلّی ... کلاّ لاتطعه

 

8 - سجده به درگاه خداوند، وظیفه ای الهی برعهده پیامبر(ص)

 

و اسجد

 

9 - سجده، تجلّی گاه عبودیت انسان و نمای برجسته نماز

 

عبدًا إذا صلّی ... و اسجد

 

10 - سجده های نماز، محرک اصلی مخالفان به جلوگیری از اقامه آن

 

ینهی . عبدًا إذا صلّی ... لاتطعه و اسجد

 

11 - سجده به پیشگاه خداوند، نشان سرپیچی از فرمان غیر او است.

 

لاتطعه و اسجد

دستور سجده، بر نهی از اطاعت عطف گرفته شده است تا جلوه مطیع نبودن را بیان کرده باشد.

 

12 - طغیان گران، از سجده برای خداوند، پرهیز داشته و دیگران را از آن نهی می کنند.

 

لیطغی ... ینهی . عبدًا إذا صلّی ... و اسجد

 

13 - تلاش برای تقرّب به درگاه خداوند، وظیفه ای الهی بر عهده پیامبر(ص)

 

و اقترب

«اقتراب» از باب افتعال است که بر تکلّف و اجتهاد دلالت دارد.

 

14 - سجده، کارآمدترین وسیله برای تقرب به پیشگاه خداوند

 

و اسجد و اقترب

 

15 - نماز، مایه تقرب انسان به درگاه خداوند

 

ینهی . عبدًا إذا صلّی ... و اقترب

 

16 - قصد قربت، نشانه عبودیت و از اجزای نماز

 

ینهی . عبدًا إذا صلّی ... لاتطعه ... و اقترب

 

17 - دور شدن از اطاعت غیر خدا، مایه نزدیک شدن به او است.

 

لاتطعه ... و اقترب

 

18 - لزوم سجده به پیشگاه خداوند و تلاش برای تقرّب به درگاه او

 

و اسجد و اقترب

آیه شریفه گرچه خطاب به پیامبر(ص) است; ولی از کاربرد تعبیر «عبداً» (در آیه قبل) به جای نام مخصوص آن حضرت، تعمیم مفاد آن به همه مردم استفاده می شود.

 

19 - «عن الوَشّاء قال سمعت الرضا(ع) یقول: أقرب ما یکون العبد من اللّه عزّوجلّ و هو ساجد و ذلک قوله عزّوجلّ «واسجد و اقترب»;(1)

 

از وشاء روایت شده که گفت: از امام رضا(ع) شنیدم که می فرمود: نزدیک ترین حالت بنده به خداوند عزّوجلّ، حالت سجده او است و این سخن خداوند عزّوجلّ است که فرمود: «واسجد و اقترب».

اطاعت

اطاعت حرام 7; نهی از اطاعت دروغگویان 6; نهی از اطاعت گناهکاران 6

تقرب

ابزار تقرب 14; اهمیت تقرب 13، 18; تلاش برای تقرب 13، 18; عوامل تقرب 15، 17، 19

تقوا

شخصیت مبلغان تقوا 5

خدا

آثار اعراض از غیر خدا 17; اوامر خدا 2; نشانه های اعراض از غیر خدا 11; نواهی خدا 4، 6

دین

بی اعتنایی به مکذبان دین 4; شخصیت مکذبان دین 5; عجز مکذبان دین 1

روایت 19

سجده

آثار سجده بر خدا 11، 14، 19; اهمیت سجده بر خدا 18; سجده بر خدا 8; معرضان از سجده بر خدا 12; ناهیان از سجده بر خدا 12

طغیانگران

نواهی طغیانگران 12

عبودیت

نشانه های عبودیت 9، 16

محرمات 7

محمد(ص)

تکلیف محمد(ص) 3، 4، 8، 13; تلاش محمد(ص) 13; رسالت محمد(ص) 2; بی اعتنایی به تهدیدهای مخالفان محمد(ص) 3; نهی به محمد(ص) 4

مهتدین

شخصیت مهتدین 5

نماز

آثار سجده در نماز 10; آثار نماز 15; احکام نماز 7; ارکان نماز 16; اهمیت نماز 3، 16; بی اعتنایی به مخالفان نماز 2; زمینه تحریک مخالفان نماز 10; سجده در نماز 9; شخصیت مخالفان نماز 5; نیت در نماز 16

نمازگزاران

شخصیت نمازگزاران 5; قدرت نمازگزاران 1

پی نوشت ها :

1. کافی، ج 3، ص 265، ح 3; نورالثقلین، ج 5، ص 611، ح 16.