وَإِذْ قَالَ مُوسَی لِقَوْمِهِ یَا قَوْمِ لِمَ تُؤْذُونَنِی وَقَد تَّعْلَمُونَ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ فَلَمَّا زَاغُوا أَزَاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ وَاللَّهُ لَا یَهْدی الْقَوْمَ الْفَاسقِینَ

و [یاد کن] زمانی را که موسی به قوم خود گفت: ای قوم من! چرا مرا آزار می دهید با این که می دانید من فرستاده خداوند به سوی شما هستم؟ پس چون منحرف شدند خدا [با سلب توفیق] قلب هایشان را منحرف ساخت; و خدا مردم فاسق را هدایت نمی کند.

 

1 - داستان گفتوگوی موسی(ع) با قوم خویش و آزارهای آنان نسبت به آن حضرت، دربردارنده درس های سازنده و عبرت آموز

 

و إذ قال موسی لقومه یـقوم لم تؤذوننی

فرمان الهی به یاد کرد گفتوگوی موسی(ع) با قومش و...، نشانه مشتمل بودن آن بر درس های سازنده برای امت اسلام است. ضمناً باید توجه داشت که کلمه «إذ» در «إذ قال»، مفعول برای فعل محذوف (اُذکر) است.

 

2 - موسی(ع)، مورد اذیت و آزار مستمر قوم خویش

 

و إذ قال موسی ... لم تؤذوننی

تعبیر «تؤذوننی» به صیعه مضارع ـ به جای «آذیتمونی» ـ بیانگر آن است که موسی(ع) از سوی قومش، به صورت مکرر مورد اذیت و آزار قرار می گرفت.

 

3 - بنی اسرائیل، به حقانیت موسی(ع) معرفت و آگاهی داشتند.

 

و قد تعلمون أنّی رسول اللّه

 

4 - موسی(ع)، پیامبری مبعوث شده برای بنی اسرائیل

 

و قد تعلمون أنّی رسول اللّه إلیکم

 

5 - بنی اسرائیل، به رغم آگاهی از رسالت الهی موسی(ع)، آن حضرت را مورد آزار قرار می دادند.

 

لم تؤذوننی و قد تعلمون أنّی رسول اللّه إلیکم

 

6 - علم و آگاهی، مسؤولیت آور است.

 

لم تؤذوننی و قد تعلمون أنّی رسول اللّه إلیکم

برداشت یاد شده، با توجه به این است که موسی(ع) در نکوهش قوم خویش، به علم و آگاهی آنان استناد کرده است.

 

7 - آزار دادن رسولان و برگزیدگان الهی، امری بس زشت و ناپسند

 

لم تؤذوننی و قد تعلمون أنّی رسول اللّه إلیکم

 

8 - بنی اسرائیل، به رغم اندرزهای موسی(ع)، از اذیت و آزار آن حضرت دست برنداشتند.

 

یـقوم لم تؤذوننی ... فلمّا زاغوا

جمله «فلمّا زاغوا» بیانگر آن است که بنی اسرائیل، به جای پذیرش نصیحت های موسی(ع)، بر اذیت های خویش نسبت به آن حضرت پای فشردند.

 

9 - بنی اسرائیل، بر اثر پافشاری بر آزاررسانی به موسی(ع)، از راه راست منحرف شدند.

 

لم تؤذوننی ... فلمّا زاغوا

«زیغ» به معنای میل و انحراف است.

 

10 - آزاررسانی به پیامبران و برگزیدگان الهی، درپی دارنده انحراف از صراط مستقیم

 

لم تؤذوننی ... فلمّا زاغوا

 

11 - خداوند، دل های بنی اسرائیل را بر اثر انحراف آنان از حق، منحرف کرد.

 

فلمّا زاغوا أزاغ اللّه قلوبهم

 

12 - قلب آدمی، دارای تمایل فطری به حق و حرکت در راه مستقیم است.

 

فلمّا زاغوا أزاغ اللّه قلوبهم

منحرف شدن قلب بر اثر گناه، موقوف بر آن است که پیش از آن متمایل به حق بوده و ـ به اصطلاح ـ مصداق «قلب سلیم» باشد.

 

13 - عمل آدمی، موجب بروز تغییرات در قلب و فطرت او است.

 

فلمّا زاغوا أزاغ اللّه قلوبهم

جمله «أزاغ اللّه قلوبهم» جواب «لمّا زاغوا» است; یعنی، تا کسانی خود منحرف نشوند، خداوند دل های آنان را منحرف نمی کند.

 

14 - هدایت انسان ها، در دست خداوند است.

 

و اللّه لایهدی القوم الفـسقین

 

15 - آزار رسانان به موسی(ع)، مردمانی فاسق بودند.

 

لم تؤذوننی ... و اللّه لایهدی القوم الفـسقین

 

16 - انسان های فاسق، دارای قلب های منحرف

 

أزاغ اللّه قلوبهم و اللّه لایهدی القوم الفـسقین

 

17 - فاسقان، از هدایت الهی محروم اند.

 

و اللّه لایهدی القوم الفـسقین

 

18 - اذیت و آزار رسولان و برگزیدگان الهی، مایه محروم شدن از هدایت او است.

 

لم تؤذوننی ... و اللّه لایهدی القوم الفـسقین

 

19 - خداوند، مسلمانانِ صدراسلام را به عواقب و پیامدهای آزاررسانی به پیامبراکرم(ص) هشدار داد.

 

و إذ قال موسی لقومه ... و اللّه لایهدی القوم الفـسقین

با توجه به این که خطاب در این آیات، متوجه مسلمانان است; به نظر می رسد یادآوری داستان موسی(ع) و اذیت های بنی اسرائیل نسبت به آن حضرت و پیامدهای ناگوار آن، هشداری به مسلمانان است.

 

20 - ضعف و سستی برخی از مسلمانان صدراسلام در جنگ و جهاد، موجب آزار دیدن پیامبر(ص) گردید.

 

یـأیّها الذین ءامنوا لم تقولون ... لم تؤذوننی و قد تعلمون أنّی رسول اللّه إلیکم

سخن در آیات پیشین، درباره کسانی است که شعار جهاد می دهند ولی از شرکت در صفوف مجاهدان سر باز می زنند و یا بر فرض شرکت، ضعف و سستی نشان می دهند. به نظر می رسد مطرح ساختن موضوع آزارهای یهود به موسی(ع)، برای بیان این نکته باشد که ضعف و سستی در جهاد و تخلف از فرمان های پیامبر(ص) در جهاد، موجبات آزار رسول خدا(ص) را فراهم کرده و همان عواقبی را در پی خواهد داشت که برای قوم موسی در پی داشت.

اسلام

تاریخ صدر اسلام 20

انبیا

آثار اذیت انبیا 10; انبیا ی بنی اسرائیل 4

انحراف

عوامل انحراف 10

انسان

فطریات انسان 12

بنی اسرائیل

آثار اذیتهای بنی اسرائیل 9; آثار انحراف بنی اسرائیل 11; آثار لجاجت بنی اسرائیل 9; اذیتهای بنی اسرائیل 1، 2، 5، 8، 15; تاریخ بنی اسرائیل 2، 4، 5، 8; علم بنی اسرائیل 3، 5; فاسقان بنی اسرائیل 15; لجاجت بنی اسرائیل 5، 8; منشأ انحراف بنی اسرائیل 9، 11; موعظه ناپذیری بنی اسرائیل 8

جهاد

آثار سستی در جهاد 20

حق طلبی

فطریت حق طلبی 12

خدا

انذارهای خدا 19; گمراهگری خدا 11; هدایتگری خدا14

رسولان خدا

آثار اذیت رسولان خدا 18; ناپسندی اذیت رسولان خدا 7

روح

عوامل مؤثر در روح 13

عبرت

عوامل عبرت 1

علم

آثار علم 6

عمل

آثار عمل 13

فاسقان

انحراف فاسقان 16; صفات فاسقان 16; قلب فاسقان 16; محرومیت فاسقان 17

فطرت

عوامل مؤثر در فطرت 13

محمد(ص)

آثار اذیت محمد(ص) 19; زمینه اذیت محمد(ص) 20

مسؤولیت

عوامل مسؤولیت 6

مسلمانان

آثار سستی مسلمانان صدر اسلام 20; انذار مسلمانان صدر اسلام 19

موسی(ع)

اذیت موسی(ع) 1، 2، 5، 8، 9، 15; بی تأثیری مواعظ موسی(ع)8; حقانیت رسالت موسی(ع) 3، 5; عبرت از قصه موسی(ع)1; قصه موسی(ع) 2; مقامات موسی(ع) 4; نبوت موسی(ع) 4

هدایت

عوامل محرومیت از هدایت 18; محرومان از هدایت 17; منشأ هدایت 14