وَمَن یُضْلِلِ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِن وَلِیٍّ مِّن بَعْدهِ وَتَرَی الظَّالِمِینَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ یَقُولُونَ هَلْ إِلَی مَرَدٍّ مِّن سَبیلٍ

 

و هر که را خدا گمراه کند بعد از او هیچ کارسازی نخواهد داشت و ظالمان را می بینی که چون عذاب را بنگرند می گویند: آیا راهی برای بازگشتی وجود دارد؟

 

1 - کسانی که خداوند، آنان را گمراه کند، از هرگونه سرپرست و یاور محروم اند.

 

و من یضلل اللّه فما له من ولیّ من بعده

 

2 - هدایت و گمراهی انسان، به دست خداوند است.

 

و من یضلل اللّه

 

3 - هدایت و ضلالت الهی نسبت به انسان، نتیجه اعمال خود او است.

 

إنّما السبیل علی الذین یظلمون الناس و یبغون فی الأرض ... و من یضلل اللّه

 

4 - انسان، نیازمند ولایت و یاوری از جانب خداوند، در تمامی حالات زندگی خویش

 

و من یضلل اللّه فما له من ولیّ من بعده

این که گمراهان با محروم شدن از ولایت الهی ره به جایی نمی برند، نشانگر آن است که انسان ها در تمامی حالات زندگی خویش نیازمند امداد و ولایت الهی اند.

 

5 - خداوند، تنها نقطه اعتماد و یگانه تکیه گاه راستین انسان

 

و من یضلل اللّه فما له من ولیّ من بعده

 

6 - ستمکاران، خواهان بازگشت به دنیا و جبران گناهان گذشته خود به هنگام مشاهده عذاب

 

و تری الظـلمین لمّا رأوا العذاب یقولون هل إلی مردّ من سبیل

 

7 - مشاهده عذاب، خود نوعی عذاب برای ستمکاران است.

 

و تری الظـلمین لمّا رأوا العذاب

 

8 - تنها مشاهده عذاب، عامل اظهار پشیمانی ظالمان است.

 

و تری الظـلمین لمّا رأوا العذاب

 

9 - ستم و تجاوز به حقوق مردم، موجب محرومیت از هدایت و افتادن در گرداب گمراهی

 

و من یضلل اللّه ... و تری الظـلمین

 

10 - هنگامه عذاب، لحظه ظهور و بروز بی پناهی گمراهان ستم پیشه است.

 

فما له من ولیّ من بعده و تری الظـلمین لمّا رأوا العذاب یقولون هل إلی مردّ من سبیل

 

11 - عجز و پشیمانی ستمکاران در قیامت، آشکار و نمایان است.

 

و تری الظـلمین ... یقولون

از واژه های «تری» و «یقولون»، استفاده می شود که ظالمان ندامت و آرزوی بازگشت را پنهان نمی دارند.

 

12 - تجاوزگران به حقوق مردم، حیران و سرگردان در صحنه قیامت

 

یظلمون الناس و یبغون فی الأرض بغیر الحقّ ... و تری الظـلمین لمّا رأوا العذاب یقولون هل إلی مردّ من سبیل

 

13 - اضلال خداوند، شامل حال ظالمان و ستمکاران است.

 

و من یضلل اللّه ... و تری الظـلمین

«الظالمین» هم بر «من یضلل اللّه» منطبق شده و هم بر «الذین یظلمون الناس» در آیه قبل. از مجموع استفاده می شود که «إضلال» در حق ظالمان صورت می گیرد.

انسان:

نیازهای معنوی انسان 4

بازگشت به دنیا:

درخواست بازگشت به دنیا 6

توکل:

توکل بر خدا 5

خدا:

آثار اضلال خدا 1; اختصاصات خدا 5; اضلال خدا 2، 13; افعال خدا 2، 13; هدایتگری خدا 2

ظالمان:

بی پناهی ظالمان 10; پشیمانی اخروی ظالمان 11; پشیمانی ظالمان 6; خواسته های ظالمان 6; سرگردانی اخروی ظالمان 12; ظالمان در قیامت 11; ظالمان هنگام عذاب 6، 10; عجز اخروی ظالمان 11; عذاب ظالمان 7; عوامل پشیمانی ظالمان 8; منشأ گمراهی ظالمان 13

ظلم:

آثار ظلم 9

عذاب:

آثار رؤیت عذاب 7، 8

عمل:

آثار عمل 3

قیامت:

ظهور حقایق در قیامت 11

گمراهان:

بی پناهی گمراهان 10; بی یاوری گمراهان 1; گمراهان هنگام عذاب 10; محرومیت گمراهان 1

گمراهی:

عوامل گمراهی 3، 9; منشأ گمراهی 2

گناه:

جبران گناه 6

متجاوزان:

سرگردانی اخروی متجاوزان 12; متجاوزان در قیامت 12

مردم:

آثار تجاوز به حقوق مردم 9; متجاوزان به حقوق مردم 12

نیازها:

نیاز به امدادهای خدا 4; نیاز به ولایت خدا 4

ولایت:

محرومان از ولایت 1

هدایت:

عوامل محرومیت از هدایت 9; عوامل هدایت 3; منشأ هدایت 2