ذَلِکَ الَّذی یُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُل لَّا أَسْأَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبَی وَمَن یَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَّزدْ لَهُ فِیهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ

 

این است آنچه خدا به آن بندگانش که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند بشارت می دهد، [ای پیامبر!] بگو: من از شما بر این [رسالتم ]هیچ مزدی جز مودّت با نزدیکانم نمی طلبم و هر کس کار نیکی انجام دهد برای او در نیکویی آن می افزاییم همانا خدا آمرزگار و سپاسگزار است.

 

1 - فضل و بخشش بی کران الهی در بهشت، بشارت خداوند به مؤمنان نیک کردار

 

و الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت ... ذلک الذی یبشّر اللّه عباده الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت

«ذلک» اشاره به بهشت و تفضل الهی دارد که در آیه قبل ذکر شده است.

 

2 - اهل ایمان و عمل صالح، بندگان خاص و مقرب خداوند

 

یبشّر اللّه عباده الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت

از اضافه «عباده» به ضمیر راجع به «اللّه» ـ که اضافه تشریفیه است ـ برداشت یاد شده استفاده می شود.

 

3 - دستابی به بهشت و نعمت های فراوان آن، منوط به عبودیت و بندگی انسان به درگاه خداوند است.

 

یبشّر اللّه عباده الذین ءامنوا

ذکر کلمه «عباد»، می تواند اشعار به این داشته باشد که عبودیت بندگان صالح، موجب برخورداری آنان از بهشت و نعمت های آن شده است.

 

4 - ایمان و عمل صالح، تجلی عبودیت و بندگی انسان به درگاه خداوند است.

 

عباده الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت

توصیف بندگان خداوند به مؤمنان دارای عمل صالح، حکایت از آن دارد که ایمان و عمل صالح، تبلوری از عبودیت و بندگی او است.

 

5 - جایگاه والای ایمان و عمل صالح در پیشگاه خدا

 

و الذین ءامنوا و ... الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت

با توجه به تأکید خدا در این آیه و آیه قبل درباره ایمان و عمل صالح، ارزش و اهمیت آن استفاده می شود.

 

6 - تشویق و بشارت، شیوه ای کار آمد در زمینه هدایت و تربیت انسان

 

یبشّر اللّه عباده الذین ءامنوا

 

7 - تمامی ره پویان مسیر هدایت، حتی بندگان مقرب الهی، نیازمند بشارت های پیوسته و مستمر خداهستند.

 

یبشّر اللّه عباده الذین ءامنوا و عملوا الصـلحـت

برداشت یاد شده باتوجّه به دومطلب است: الف) بندگان مقرب الهی از «عباده الذین ءامنوا» استفاده می شود. ب) با توجه به واژه «یبشّر» ـ که از باب تفعیل و مفید تکرار است ـ این نکته بر می آید که مؤمنان صالح، نیازمند بشارت های مداوم خداوند هستند.

 

8 - پیامبر(ص) در راه انجام رسالت خویش، پاداشی جز مودت نزدیکانش (اهل بیت) نطلبیده است.

 

قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ المودة فی القربی

براساس روایات فراوان و آرای بسیاری از مفسران، منظور از قربی «اهل بیت» پیامبر(ص) است.

 

9 - پیامبر(ص)، مأمور به انجام رسالت خویش، بی هیچ چشمداشت مادی از مردم

 

قل لا أسئلکم علیه أجرًا

 

10 - محبت مؤمنان نسبت به اهل بیت، پاداشی تعیین شده از جانب خداوند برای پیامبر(ص)

 

قل لا أسئلکم

 

11 - لزوم تبلیغ دین، بدون چشمداشت مادی

 

قل لا أسئلکم علیه أجرًا

از این که پیامبر(ص) مکلف شده است که مطالبه اجر و مزد نکند، چنین بر می آید که مبلغان الهی نباید اجر و پاداش مادی را هدف خویش قرار دهند.

 

12 - امت اسلامی، موظف به داشتن محبت اهل بیت پیامبر(ص)

 

قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ المودة فی القربی

 

13 - اهمیت و ارزش والای محبت به اهل بیت، در مجموعه تکالیف دین

 

قل لا أسئلکم علیه أجرًاإلاّ المودة فی القربی

این که تنها دوستی اهل بیت پاداش رسالت پیامبر قرار گرفته، نشانگر اهمیت والای دوستی آنان است.

 

14 - مؤمنان در برابر تلاش های پیامبران، موظف به قدردانی و سپاسگزاری

 

قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ

آیه شریفه، اصل اجر و مزد خواهی در برابر رسالت را نفی نکرده; بلکه جنبه مادی آن راانکار نموده است.

 

15 - تمامی اعمال نیک آدمی حتی کوچک ترین آنها، برخوردار از پاداش افزون الهی

 

و من یقترف حسنة نزد له فیها حسنًا

تنکیر «حسنة» برای تنویع است و شامل تمامی اعمال مؤمنان ـ از کوچک ترین تا بزرگ ترین آنها ـ می شود.

 

16 - جبران کاستی اعمال نیک مؤمنان، از سوی خداوند

 

و من یقترف حسنة نزد له فیها حسنًا

برداشت یاد شده بنابر نظر عده ای از مفسران است که «نزد له فیها حسناً» را بدین معنا گرفته اند: اگر در انجام عمل نیک نقص و کاستی باشد، خداوند آن را جبران نموده و بر حسن آن می افزاید.

 

17 - محبت اهل بیت، برجسته ترین عمل نیک اهل ایمان

 

قل لا أسئلکم ... إلاّالمودة فی القربی و من یقترف حسنة نزد له فیها حسنًا

برداشت یاد شده بنابراین نکته است که مراد از «حسنة» مودت فی القربی باشد ـ چنان که از سیاق آیه استفاده می شود ـ و نیز با توجه به اهمیت مودت اهل بیت است که در فراز قبل مطرح شده بود.

 

18 - دوستی عترت پیامبر(ص)، موجب بهره مندی مؤمنان از پاداش مضاعف الهی

 

إلاّ المودة فی القربی و من یقترف حسنة نزد له فیها حسنًا

مراد از «من» در «من یقترف حسنة» به قرینه ذکر آن پس از «إلاّ المودة فی القربی» مؤمنان دوستدار عترت هستند. گفتنی است که در برداشت یاد شده مراد از «نزد له فیها حسناً» ـ طبق نظر عده ای از مفسران ـ افزایش پاداش الهی در نظر گرفته شده است.

 

19 - خداوند، غفور (آمرزنده) و شکور (سپاسگزار) است.

 

إنّ اللّه غفور شکور

 

20 - پذیرش کمترین عمل نیک مؤمنان از سوی خداوند، نشانی از ارج گذاری او به بندگان خود

 

و من یقترف حسنة ... إنّ اللّه غفور شکور

 

21 - تکمیل نقایص عملکرد نیک از سوی خدا، نشانی از مغفرت بی پایان او است.

 

و من یقترف ... إنّ اللّه غفور شکور

 

22 - مودت اهل بیت پیامبر(ص)، زمینه ساز برخورداری انسان از غفران و لطف الهی

 

قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ المودة فی القربی ... غفور شکور

با توجه به این که «إنّ اللّه غفور شکور» پس از طرح محبت اهل بیت ذکر گردیده، مطلب بالا را می توان استفاده کرد.

 

23 - پاداش مضاعف خداوند به اعمال نیک مؤمنان، جلوه ای از غفران و سپاسگزاری او است.

 

و من یقترف ... إنّ اللّه غفور شکور

 

24 - «محمدبن مسلم قال: سمعت أباجعفر(ع) یقول: فی قول اللّه «قل لا أسئلکم علیه أجراً إلاّ المودّة فی القربی» یعنی فی أهل بیته;(1)

 

محمدبن مسلم می گوید: از امام باقر(ع) شنیدم که درباره آیه «قل لا أسئلکم علیه أجراً إلاّ المودّة فی القربی» فرمود: یعنی درباره اهل بیت او...».

 

25 - «علی بن أبی طالب یقول: سمعت رسول اللّه(ص) یقول: لما نزلت الآیة «قل لا أسئلکم علیه أجرًا إلاّ المودة فی القربی» قال جبرئیل(ع) یا محمد(ص) إنّ لکلّ دین أصلاً و دعامة و فرعاً و بنیاناً و إنّ أصل الدین و دعامته قول «لا إلـه إلاّ اللّه» و إنّ فرعه و بنیانه محبتکم أهل البیت;(2)

 

امام علی(ع) می فرماید: از رسول خدا شنیدم که می فرمود: چون آیه «قل لا أسئلکم علیه أجراً إلاّ المودّة فی القربی» نازل شد. جبرئیل گفت : ای محمد هر دینی دارای یک پایه و زیربنا است و یک فرع و روبنا. پایه و زیر بنای این دین کلمه «لا إلـه إلاّ اللّه» است و فرع و رو بنای آن محبت شما اهل بیت».

 

26 - «عن إبن عباس(رض) قال: لمّا نزلت «قل لا أسئلکم علیه أجراًإلاّ المودة فی القربی» قالوا یا رسول اللّه من قرابتک الذین وجبت علینا مودتهم؟ قال: علی و فاطمة و ابناهما;(3)

 

از ابن عباس نقل شده است که گفت: هنگامی که آیه «قل لا أسئلکم علیه أجراً إلاّ المودة فی القربی» نازل شد گفتند یا رسول اللّه آن نزدیکان تو که دوستی آنان بر ما واجب شده است چه کسانی هستند؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزندانشان».

آمرزش:

زمینه آمرزش 22

اسماوصفات:

شکور 19; غفور 19

امام حسن(ع):

اهمیت محبت به امام حسن(ع) 26

امام حسین(ع):

اهمیت محبت به امام حسین(ع) 26

امام علی(ع):

اهمیت محبت به امام علی(ع) 26

انبیا:

تشکر از انبیا 14

انسان:

نیازهای معنوی انسان ها 7

اهل بیت(ع):

آثار محبت اهل بیت(ع) 18، 22; اهمیت محبت اهل بیت(ع) 12، 13، 17، 25; محبت اهل بیت(ع) 8، 10

ایمان:

آثار ایمان 4; فضیلت ایمان 5

بشارت:

بشارت بهشت 1

بندگان خدا: 2

نیازهای معنوی بندگان خدا 7

بهشت:

زمینه نعمتهای بهشت 3; موجبات بهشت 3

پاداش:

عوامل پاداش مضاعف 18

تبلیغ:

اهمیت تبلیغ مجانی 11; تبلیغ مجانی 9; عوامل مؤثر در تبلیغ 11

تربیت:

بشارت در تربیت 6; تشویق در تربیت 6; روش تربیت 6

تکلیف:

مهمترین تکلیف 13

خدا:

آمرزشهای خدا 22; بشارتهای خدا 1; پاداشهای خدا 15; زمینه لطف خدا 22; نشانه وسعت آمرزشهای خدا 21; نشانه های آمرزشهای خدا 23; نشانه های شکرگزاری خدا 23

روایت: 24، 25، 26

صالحان:

بشارت به صالحان 1; تقرب صالحان 2; عبودیت صالحان 2; مقامات صالحان 2

عبودیت:

آثار عبودیت 3; نشانه های عبودیت 4

عمل:

پاداش عمل 15; جبران نقص عمل پسندیده 21

عمل صالح:

آثار عمل صالح 4; پاداش مضاعف عمل صالح 23; فضیلت عمل صالح 5

فاطمه(ع):

اهمیت محبت به فاطمه(ع) 26

فضل خدا:

مشمولان فضل خدا 15

لطف خدا:

مشمولان لطف خدا 16، 20

مؤمنان:

بشارت به مؤمنان 1; بهترین عمل مؤمنان 17; پاداش مضاعف مؤمنان 18، 23; تقرب مؤمنان 2; تکلیف مؤمنان 14; جبران نقص عمل مؤمنان 16; عبودیت مؤمنان 2; عمل پسندیده مؤمنان 16، 17; فضایل مؤمنان 20; قبول عمل پسندیده مؤمنان 20; محبت مؤمنان 10; مقامات مؤمنان 2

محمد(ص):

پاداش محمد(ص) 10; مراد از ذوالقربای محمد(ص) 24، 26; مزد رسالت محمد(ص) 8، 9

مسلمانان:

تکلیف مسلمانان 12

مقربان: 2

نیازهای معنوی مقربان 7

مهتدین:

نیازهای معنوی مهتدین 7

نیازها:

نیاز به بشارتهای خدا 7

هدایت:

بشارت در هدایت 6; تشویق در هدایت 6; روش هدایت 6

پی نوشت ها:

1. تفسیر قمی، ج 2، ص 275; نورالثقلین، ج 4، ص 576، ح 82 .

2. تفسیر فرات کوفی، ص 397، ح 14، (مسلسل 528); بحارالانوار، ج 23، ص 247، ح 19.

3. تفسیر برهان، ج 4، ص 823 ، ح 23. به نقل از فضایل الصحابه، لابن حنبل، ج 2، ص 669، ح 1141; العمده، ص 47، ح 3