أَهُمْ یَقْسمُونَ رَحْمَةَ رَبِّکَ نَحْنُ قَسَمْنَا بَیْنَهُم مَّعِیشَتَهُمْ فِی الْحَیَاةِ الدُّنْیَا وَرَفَعْنَا بَعْضَهُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِیَتَّخِذَ بَعْضُهُم بَعْضًا سُخْرِیًّا وَرَحْمَتُ رَبِّکَ خَیْرٌ مِّمَّا یَجْمَعُونَ

 

آیا آنانند که رحمت پروردگارت (نبوّت) را تقسیم می کنند؟ ماییم که معیشت آنان را در زندگی دنیا میانشان تقسیم کرده ایم و برخی از آنان را به درجاتی بر بعضی دیگر برتری دادیم تا برخی از آنان بعضی دیگر را به خدمت بگیرند و رحمت پروردگارت بهتر است از آنچه می اندوزند.

 

1 - انتخاب پیامبر و تعیین جایگاه رسالت و وحی، تنها در حوزه اراده و انتخاب الهی است.

 

أهم یقسمون رحمت ربّک

مراد از «رحمت ربـّک» ـ با توجه به آیه قبل ـ نبوت است.

 

2 - منوط دانستن نبوت و رسالت، به اشرافیت و توانمندی های مادی، امری نامعقول

 

لولا نزّل ... أهم یقسمون رحمت ربّک

از استفهام توبیخی «أهم» استفاده می شود که هیچ نوع ارتباطی بین دستیابی به مقام نبوت و برخورداری از امکانات مادی، وجود ندارد.

 

3 - تعیین روزی و تقسیم معیشت دنیایی آدمیان، تنها در اختیار خداوند است.

 

نحن قسمنا بینهم معیشتهم فی الحیوة الدنیا

 

4 - توانمندی مادی انسان ها، دلیل شرافت و لیاقت معنوی آنان نزد خداوند نیست.

 

و قالوا لولا نزّل هـذا القرءان ... نحن قسمنا بینهم معیشتهم ...لیتّخذ بعضهم بعضًا

قرآن در مقام نفی تفکر خرافی عرب (لزوم اعطای نبوت به ثروتمندان و اشراف)، این نکته را متذکر می شود که تفاوت آدمیان در بهره های مادی، نشانگر تفاوت آنها در مقامات معنوی نیست; بلکه اختلافات معیشتی در راستای سامان بخشی به نظام اجتماع است.

 

5 - تأثیر نداشتن تلاش آمیخته با حرص و ولع انسان ها، در دستیابی آنان به بهرهوری بیشتر مادی

 

نحن قسمنا بینهم معیشتهم

ذکر ضمیر «نحن» و تقدم آن بر «قسمنا» ـ که نقش بی چون و چرای خداوند در تقسیم معیشت را بازگو می کند ـ بیانگر مطلب بالا است.

 

6 - هر انسانی در زندگی مادی خویش، دارای سهمی از قبل تعیین شده است.

 

نحن قسمنا بینهم معیشتهم فی الحیوة الدنیا

 

7 - طبقات اجتماعی و تفاوت سطح زندگی آنان، بسته به تدبیر الهی و تابع تقدیر و برنامه ریزی او است.

 

و رفعنا بعضهم فوق بعض درجـت

 

8 - طبقات مختلف اجتماعی و تفاوت سطح زندگی آنان، در جهت گردش نظام اجتماعی و بهرهوری انسان ها از نیروی خدماتی یکدیگر است.

 

و رفعنا بعضهم ... بعضًا سخریًّا

 

9 - تفاوت سطح معیشت و جایگاه اجتماعی انسان ها، مبتنی بر حکمت و تدبیر الهی است.

 

و رفعنا بعضهم فوق بعض درجـت لیتّخذ بعضهم بعضًا سخریًّا

بیان تفاوت سطح زندگی انسان ها همراه با فلسفه آن، نشانگر آن است که این کار از روی حکمت صورت گرفته است.

 

10 - جامعه بی طبقه، امری خیالی و موجب اختلال و به هم ریختن نظام اجتماعی است.

 

و رفعنا بعضهم ... لیتّخذ بعضهم بعضًا سخریًّا

این که خداوند اصل تفاوت را به خویشتن نسبت می دهد و سپس فایده آن را در گردش نظام اجتماعی بیان می دارد، سستی و بی پایگی اندیشه جامعه بی طبقه را می رساند.

 

11 - اجیر شدن و اجیر گرفتن و بهرهوری انسان ها از توان یکدیگر، امری مجاز و مشروع

 

لیتّخذ بعضهم بعضًا سخریًّا

با توجه به واژه «سخریّاً» (استخدام شده) و این که خداوند آن را فلسفه عمل خویش قرار داده، مطلب بالا برداشت می شود.

 

12 - ضرورت بهره گیری از توان نیروهای مختلف انسانی، در ساختن اقتصاد و جامعه ای پایدار

 

نحن قسمنا بینهم ... لیتّخذ بعضهم بعضًا سخریًّا

 

13 - حفظ سلامت و تعادل اجتماعی، در پرتو به کارگیری توانایی ها و استعدادهای مختلف نیروهای انسانی

 

نحن قسمنا بینهم ... لیتّخذ بعضهم بعضًا سخریًّا

از حکمت الهی و برتری خداوند در برنامه ریزی ـ که به طور غیر مستقیم از آیه استفاده می شود ـ می توان مطلب بالا را نتیجه گرفت.

 

14 - نیاز متقابل و ارتباط ناگسستنی انسان ها با یکدیگر در زندگی اجتماعی

 

و رفعنا بعضهم فوق بعض درجـت لیتّخذ بعضهم بعضًا سخریًّا

 

15 - نبوت و رسالت، تبلور رحمت الهی بر انسان ها

 

لولا نزّل ... أهم یقسمون رحمت ربّک ... و رحمت ربّک خیر ممّایجمعون

از آن جا که آیات پیشین در مورد رسالت پیامبر(ص) بوده است، معلوم می شود که مراد از «رحمت ربّک» نبوت است.

 

16 - وحی و رسالت، دارای ارزشی والا و غیرقابل قیاس با اندوخته های مادی

 

أهم یقسمون رحمت ربّک ... و رحمت ربّک خیر ممّا یجمعون

 

17 - دستیابی پیامبر(ص)، به منصب رسالت در پرتو برخورداری آن حضرت از ربوبیت ویژه الهی

 

و رحمت ربّک خیر ممّا یجمعون

اضافه «ربّ» به کاف خطاب گویای برداشت یاد شده است.

 

18 - مال و اندوخته های مادی، نمی تواند با موهبت ها و ارزش های معنوی برابری کند.

 

و رحمت ربّک خیر ممّا یجمعون

اجاره

احکام اجاره 11

احکام 11

اختلاف

حتمیت اختلاف طبقاتی 10; فلسفه اختلاف طبقاتی 8

ارزشها

برتری ارزشها ی معنوی 18; ملاک ارزشها 4

اقتصاد

عوامل شکوفایی اقتصاد 12

امکانات مادی

ارزش امکانات مادی 16، 18; زمینه امکانات مادی 5

امور

امور نامعقول 2

انبیا

منشأ برگزیدگی انبیا 1

انسان

استفاده از استعداد انسان ها 13; تفاوت اقتصادی انسان ها 7; زندگی اجتماعی انسان ها 14; فلسفه تفاوت اقتصادی انسان ها 8; منشأ تفاوت اجتماعی انسان ها 9; منشأ تفاوت اقتصادی انسان ها 9; منشأ تفاوت انسان ها 7; نیاز متقابل انسان 14

تلاش

آثار تلاش 5

جامعه

جامعه بی طبقه 10; زمینه خدمات متقابل در جامعه8

حرص

آثار حرص 5

خدا

آثار اراده خدا 1; اختصاصات خدا 1، 3; اختیارات خدا 1; تدبیر خدا 7، 9; حکمت خدا 9; مقدرات خدا 6، 7; نشانه های ربوبیت خدا 17; نشانه های رحمت خدا 15

خدمات

اجاره خدمات 11

روزی

تقدیر روزی 6; منشأ تقسیم روزی 3; منشأ تقدیر روزی 3

سلامت

منشأ سلامت اجتماعی 13

طبقات اجتماعی

منشأ طبقات اجتماعی 7

عدالت

منشأ عدالت اجتماعی 13

قدرت

آثار قدرت مادی 4

مال

ارزش مال 18

محمد(ص)

مربی محمد(ص) 17; مقامات محمد(ص) 17; منشأ نبوت محمد(ص) 17

نبوت

ارزش نبوت 16; شرایط نبوت 2; منشأ نبوت 15; نبوت و اشرافیت 2; نبوت و امکانات مادی 2

نظام اجتماعی

عوامل اختلال نظام اجتماعی 10

نیروی انسانی

نقش نیروی انسانی 12

وحی

ارزش وحی 16; منشأ وحی 1