یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا إِن جَاءکُمْ فَاسقٌ بنَبَأٍ فَتَبَیَّنُوا أَن تُصِیبُوا قَوْمًا بجَهَالَةٍ فَتُصْبحُوا عَلَی مَا فَعَلْتُمْ نَادمِینَ

 

ای کسانی که ایمان آورده اید! اگر فاسقی خبری مهمّ برای شما بیاورد، درباره آن تحقیق کنید که مبادا ندانسته به مردمی آسیب برسانید آن گاه از آنچه کرده اید پشیمان شوید.

 

1 - مؤمنان، موظف به بررسی درستی گزارش های شخص فاسق و اکتفا نکردن به صرف خبر دادن او

 

یـأیّها الذین ءامنوا إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا

 

2 - وجوب بررسی صدق خبر فاسق، منوط به مهم بودن آن است.*

 

إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا

با توجه به این که «نبأ» به خبر مهم گفته می شود; می توان نتیجه گرفت که وجوب تبیّن در خصوص اخبار مهم است; نه در مورد مطلق خبر، هر چند ناچیز باشد.

 

3 - اخبار شخص عادل، معتبر و بی نیاز از تبیّن و تفحّص

 

إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا

وصف «فاسق»، می رساند که «فسق مخبر» علت اصلی وجوب تبیّن و تفحّص است. بنابراین هر جا که مخبر عادل باشد، خبرش معتبر و بی نیاز از تبیّن است.

 

4 - جامعه مؤمنان، موظّف به هشیاری و احتیاط در قبال اخبار مهم اجتماعی

 

یـأیّها الذین ءامنوا إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا

خطاب «یا أیّها الذین آمنوا» عام و متوجه جامعه ایمانی است و تعلیل «أن تصیبوا قوماً» می نمایاند که موضوع، بیش از آن که درباره مسائل فردی و جزئی باشد، در زمینه امور اجتماعی است.

 

5 - روحیه فسق، دارای تأثیر منفی در تشخیص ها و گزارش های فرد فاسق *

 

إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا

وصف «فاسق»، می رساند که عنوان فسق و روحیه بی پروایی فاسق، در ابعاد گفتاری و ادراکی وی تأثیر گذاشته و مانع از تشخیص درست و گزارش صحیح می باشد.

 

6 - اعتماد به خبر فاسق، بدون تحقیق و بررسی، دربردارنده خطر برای جامعه

 

أن تصیبوا قومًا بجهـلة

 

7 - ترتیب اثر دادن به خبر فاسق، بدون تحقیق و بررسی، عملی جاهلانه و ندامت بار است.

 

أن تصیبوا قومًا بجهـلة فتصبحوا علی ما فعلتم نـدمین

 

8 - نقش ویرانگر منابع خبری فاسد، در مناسبات و امنیت جوامع

 

إن جاءکم فاسق بنبإ ... أن تصیبوا قومًا بجهـلة

از تعلیل «أن تصیبوا قوماً بجهالة» و متفرع شدن آن بر فسق مخبر، مطلب بالا نتیجه گیری می شود.

 

9 - لزوم دقت و احتیاط، در زمینه امور مرتبط به سرنوشت مردم و امنیت جامعه

 

فتبیّنوا أن تصیبوا قومًا بجهـلة

تعلیل «أن تصیبوا قوماً»، می رساند که نفس ارتباط داشتن یک موضوع با سرنوشت مردم و امنیت اجتماعی ـ صرف نظر از این که مخبر فاسق یا غیر فاسق ـ دارای اهمیت است و هر جا که موضوع از این ناحیه مبهم باشد، باید مورد دقت قرار گیرد.

 

10 - جامعه صدر اسلام در معرض خطر، از ناحیه گزارش های برخی از افراد فاسق

 

إن جاءکم فاسق ... أن تصیبوا قومًا بجهـلة

با توجه به شأن نزول هایی که مفسران ذکر کرده اند، هشدار خداوند در آیه شریفه، هنگامی صورت گرفت که نشانه های خطر یاد شده در جامعه به نوعی رخ نموده بود.

 

11ـ «من إحتجاج الحسن(ع) لمخالفیه ... و أمّا أنت یا ولید بن عقبه فواللّه ما ألومک أن تبغض علیّاً ... و قد سمّاه اللّه مؤمناً ... و سمّاک فاسقاً و هو قول اللّه عزّوجلّ ... «إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا أن تصیبوا قوماً بجهالة...»;(1)

 

از احتجاجات امام حسن(ع) با مخالفان خود است که فرمود: اما تو ای ولیدبن عقبه! سوگند به خدا من تو را در دشمنی ات با حضرت علی(ع) ملامت نمی کنم...; زیرا خداوند علی(ع) را مؤمن ... و تو را فاسق خوانده است. ...و این سخن خداوند عزّوجلّ است: إن جاءکم فاسق بنبإ فتبیّنوا...».

اسلام

تاریخ صدر اسلام 10

امام علی(ع)

فضایل امام علی(ع) 11

امنیت

اهمیت امنیت اجتماعی 9; زمینه سلب امنیت 8

پشیمانی

عوامل پشیمانی 7

جامعه

آسیب شناسی اجتماعی 8

جهل

عوامل جهل 7

خبر

آثار اعتماد به خبر فاسق 6، 7; آثار اهمیت خبر فاسق 2; بررسی خبر فاسق 1; حجیت خبر عادل 3; خبر فاسق 5; زیان خبر فاسق 8، 10; شرایط بررسی خبر فاسق 2

روایت 11

فسق

آثار فسق 5

مؤمنان

اهمیت هوشیاری مؤمنان 4; تکلیف مؤمنان 1; مسؤولیت اجتماعی مؤمنان 4

مشکلات

زمینه مشکلات اجتماعی 6

ولیدبن عتبه

فسق ولیدبن عتبه 11

پی نوشت ها:

1. احتجاج طبرسی، ج 1، ص 412; نورالثقلین، ج 5، ص 82، ح11.