إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ

 

جز این نیست که مؤمنان باهم برادرند پس میان دو برادرتان آشتی برقرار کنید و از خدا پروا داشته باشید، باشد که مورد رحمت قرار گیرید.

 

1 - مؤمنان، به راستی برادر یکدیگراند.

 

إنّما المؤمنون إخوة

 

2 - اخوت و برادری، بارزترین صفت در زندگی اجتماعی مؤمنان

 

إنّما المؤمنون إخوة

با توجه به این که حصر «إنّما» ناظر به خبر است، مطلب بالا استفاده می شود.

 

3 - ایمان، برقرارکننده دوستی و پیوند عمیق میان انسان ها

 

إنّما المؤمنون إخوة

عنوان «المؤمنون»، مشعر به علیت است.

 

4 - ستیز میان مؤمنان، ناسازگار با روح ایمانی و برادری و نیازمند زدایش هر چه سریع تر آن

 

إنّما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم

 

5 - مؤمنان، در نظام برادری دینی، دارای مسؤولیت در قبال یکدیگر

 

إنّما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم

 

6 - انسان های بی تفاوت در قبال مشکلات و درگیری های جامعه اسلامی، فاقد روح واقعی ایمان

 

إنّما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم

از فای «فأصلحوا» استفاده می شود که نتیجه ایمان و برادری واقعی، اقدام عملی در جهت ایجاد الفت و رفع مشکلات مؤمنان است. پس آن جا که ثمره مشهود نباشد، اصل ایمان مورد تردید قرار می گیرد.

 

7 - تأمین و حفظ منافع یکایک مؤمنان، در پرتو حاکمیت روح برادری بر تمامی اعضای جامعه *

 

فأصلحوا بین أخویکم

از تعبیر «أخویکم»، این نکته استفاده می شود که مؤمنان در یک جامعه، چونان برادران واقعی خود شماهستند که دوستی و صلح آنان مفید به حال شما و نزاع ایشان برهم زننده آرامش خود شما است.

 

8 - نیاز همیشگی جامعه اسلامی، به تبلیغ روح برادری و تحکیم مودت میان اعضای آن

 

إنّما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم

از این که خداوند، به گونه ای مؤکد، روح برادری، دوستی و مسالمت را در میان مؤمنان زنده ساخته و این حقایق را به ایشان یاد آور شده است; مطلب بالا استفاده می شود.

 

9 - لزوم رعایت تقوا و ارزش های الهی، در میانجی گری و ایجاد صلح میان مؤمنان

 

فأصلحوا ... و اتّقوا اللّه

برداشت بالا بنابر این نکته است که امر «اتّقوا...» نظر به کیفیت اصلاح گری داشته باشد; چنان که در آیه قبل، خداوند رعایت عدالت در اصلاح گری را یادآور شده است.

 

10 - فروهشتن مسؤولیت های دینی و بی تفاوتی در برابر مشکلات جامعه، بی تقوایی است.

 

فأصلحوا ... و اتّقوا اللّه

از مفهوم آیه شریفه، استفاده می شود که اگر به وظایف یاد شده در صدر آیه عمل نشود و مؤمنان خود را در قبال دیگر برادران ایمانی مسؤول ندانند، تقوا را رعایت نکرده اند.

 

11 - رعایت تقوای الهی، هموار کننده راه بهره مندی از رحمت خداوند

 

و اتّقوا اللّه لعلّکم ترحمون

 

12 - برخورداری از رحمت خدا، در پرتو خدمت و رحمت انسان به بندگان مؤمن او *

 

فأصلحوا ... و اتّقوا اللّه لعلّکم ترحمون

از ارتباط «فأصلحوا...» با «لعلّکم ترحمون» می توان این تأثیر متقابل را استفاده کرد; یعنی، رحمت بر مؤمنان و تلاش برای رفع اختلافات آنان، موجب جلب رحمت الهی نسبت به انسان است.

 

13 - تفرقه و اختلاف در جامعه اسلامی به بی تفاوتی در قبال آن، مایه محرومیت از رحمت الهی

 

فأصلحوا بین أخویکم و اتّقوا اللّه لعلّکم ترحمون

فرمان «اتّقوا اللّه» هم نظر به کسانی دارد که با یکدیگر اختلاف دارند و هم کسانی که موظف به رفع اختلاف اند. از این نکته، استفاده می شود که اگر مسلمانان به وظیفه خود عمل نکنند و به اختلاف ها پایان ندهند، نباید دل به رحمت الهی ببندند.

 

14 - حاکمیت رحمت الهی بر جامعه، منوط به خیر خواهی آحاد مردم نسبت به یکدیگر *

 

إنّما المؤمنون إخوة فأصلحوا بین أخویکم و اتّقوا اللّه لعلّکم ترحمون

خطاب «لعلّکم ترحمون» عام است و به حاکمیت رحمت الهی بر عموم جامعه نظر دارد و صدر آیه، حرکت اصلاح آفرین افراد جامعه را شرط این رحمت فراگیر قلمداد کرده است.

اختلاف

آثار اختلاف 13; اهمیت حل اختلاف 4

اصلاح

تقوا در اصلاح 9; روش اصلاح 9

ایمان

آثار ایمان 3، 4; فاقدان ایمان 6

برادری

آثار برادری 7; اهمیت تبلیغ برادری 8

تقوا

آثار تقوا 11; نشانه های بی تقوایی 10

جامعه

بی تفاوتی در مشکلات جامعه 10; نیازهای جامعه اسلامی 8

خدا

زمینه رحمت خدا 11، 12، 14; عوامل محرومیت از رحمت خدا 13

خیرخواهی

آثار خیرخواهی 14; اهمیت خیرخواهی 14

دشمنی

موانع دشمنی 4

دوستی

زمینه دوستی 3

مؤمنان

آثار امداد به مؤمنان 12; برادری مؤمنان 1، 2; بی تفاوتی در حل مشکلات مؤمنان 6; تأمین منافع مؤمنان 7; صفات مؤمنان 2; مسؤولیت اجتماعی مؤمنان 5