وَخَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ بالْحَقِّ وَلِتُجْزَی کُلُّ نَفْسٍ بمَا کَسَبَتْ وَهُمْ لَا یُظْلَمُونَ

 

و خدا آسمان ها و زمین را به حقّ آفرید [که هدف خلقت تحقّق یابد] و تا هر کسی در برابر آنچه کسب کرده است جزا داده شود و آنان ظلم نخواهند دید.

 

1 - آفرینش آسمان ها و زمین از سوی خداوند، آفرینشی به حق و هدفدار

 

و خلق اللّه السمـوت و الأرض

«حق» به چیزی گفته می شود که براساس حکمت و فلسفه ای بایسته پدید آمده باشد.

 

2 - جهان آفرینش، دارای آسمان های متعدد

 

السمـوت

 

3 - برابر انگاشتن مؤمن و کافر در پیشگاه خداوند، پنداری مغایر با هدفمندی و حقانیت نظام جهان

 

أم حسب الذین اجترحوا ... و خلق اللّه السمـوت و الأرض بالحقّ

خداوند، هدفمندی و حقانیت نظام جهان را به دنبال طرح عدم تساوی صالح و ناصالح در پیشگاه داوری حق، یاد کرده و از یک مقوله و معنا دانسته است. بر این اساس آیه شریفه را می توان تفسیر و تعلیلی برای آنچه که در آیه قبل بیان شده، دانست.

 

4 - تمامی آدمیان، بی کمترین ظلم و کاستی به نتایج اعمال خویش خواهند رسید.

 

و خلق اللّه ... و لتجزی کلّ نفس بما کسبت و هم لایظلمون

مجهول آمدن فعل «تجزی» می نمایاند که هر چند آدمیان رغبت به دریافت جزای اعمال خود نداشته باشند، به ایشان جزا داده خواهد شد.

 

5 - هدفمندی و حقانیت نظام جهان، مستلزم برپایی نظام عادلانه کیفر و پاداش

 

خلق ... بالحقّ و لتجزی ... و هم لایظلمون

در آیه شریفه پس از طرح حقانیت نظام هستی، به عدل الهی در نظام کیفر و پاداش اشاره شده است. از این نکته استفاده می شود که عدل در مجازات، لازمه حقانیت آفرینش است.

 

6 - برپایی قیامت، بخشی از اهداف الهی در آفرینش جهان

 

بالحقّ و لتجزی کلّ نفس بما کسبت

برداشت بالا بنابراین نکته است که «و لتجزی» عطف بر محذوف باشد; یعنی، آفرینش به حق هستی اهداف متعددی را دنبال می کند و از آن میان، تنها یک مورد ذکر شده است که جزای عادلانه مردم است و قیامت صحنه اصلی بروز و ظهور آن می باشد.

 

7 - نبود هیچ گونه استثنا و تبعیض، در نظام کیفری و پاداش دهی خداوند به خلق

 

و لتجزی کلّ نفس بما کسبت و هم لایظلمون

 

8 - عدل الهی، متجلی در نظام کیفر و پاداش

 

و لتجزی کلّ نفس بما کسبت و هم لایظلمون

 

9 - بازگشت نتیجه کردار و اندوخته های انسان، به خود وی در دنیا و آخرت

 

محیاهم و مماتهم ... و لتجزی کلّ نفس بما کسبت

آیه شریفه پاسخ و ردی است بر کسانی که صالح و ناصالح را در زندگی و مرگ مساوی می پنداشتند از این مطلب، استفاده می شود که دنیا و آخرت هر دو میدان جزا و پاداش است.

آسمان

تعدد آسمان ها 2; حقانیت خلقت آسمان ها 1; هدفداری خلقت آسمان ها 1

آفرینش

آثار هدفداری آفرینش 5; حقانیت آفرینش 3، 5; هدفداری آفرینش 3; هدفداری خلقت آفرینش 6

انسان

تساوی انسان ها 7

بینش

بینش غلط 3

پاداش

تساوی در پاداش 7; زمینه عدالت در پاداش 5

خدا

پاداشهای خدا 8; خالقیت خدا 1; عدالت خدا 8; عمومیت پاداشهای خدا 7; عمومیت کیفرهای خدا 7; کیفرهای خدا 8

خود

بازگشت آثار عمل به خود 9

زمین

حقانیت خلقت زمین 1; هدفداری خلقت زمین 1

عمل

پاداش اخروی عمل 9; پاداش دنیوی عمل 9; حتمیت پاداش عمل 4; حتمیت کیفر عمل 4

قیامت

اهمیت برپایی قیامت 6

کیفر

تساوی در کیفر 7; زمینه عدالت در کیفر 5

مؤمنان

تفاوت مؤمنان با کافران 3

نظام جزایی 4، 7