ثُمَّ جَعَلْنَاکَ عَلَی شَرِیعَةٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَاتَّبعْهَا وَلَا تَتَّبعْ أَهْوَاء الَّذینَ لَا یَعْلَمُونَ

 

سپس تو را بر راهی از امر [و شرع اِلهی] قرار دادیم; پسْ از آن پیروی کن و از هوس های آنان که نمی دانند پیروی مکن.

 

1 - پیامبراکرم(ص) رهیافته به مسیر دین و مصمم به هدایت خلق، به اراده الهی

 

ثمّ جعلنـک علی شریعة من الأمر

 

2 - رسالت پیامبراکرم(ص)، ادامه رسالت موسی و سایر پیامبران بود; نه امری ناآشنا و دور از انتظار.

 

و لقد ءاتینا بنی إسرءیل ... و النبوّة ... ثمّ جعلنـک علی شریعة من الأمر

الف و لام «الأمر» در این آیه، می تواند برای عهد ذکری باشد و نظر به امر رسالت و اعطای کتاب و حکومت داشته باشد که در آیات پیشین بیان شده است.

 

3 - روح ادیان آسمانی، روحی یگانه و روش ها و برنامه های عملی آنان گوناگون و متفاوت *

 

ثمّ جعلنـک علی شریعة من الأمر

واژه «شریعت» (به صورت نکره) گویای این حقیقت است که شریعت های متعدد با برنامه های گوناگونی وجود دارد; هر چند که تمامی آنها به امری یگانه (الأمر) بازمی گردد.

 

4 - نوید خداوند به امت اسلامی در برخورداری از حکومت، اقتصاد شکوفا و شرافت، در پرتو تعالیم قرآن و رسالت پیامبر(ص) *

 

و لقد ءاتینا بنی إسرءیل ... ثمّ جعلنـک علی شریعة من الأمر

واژه «الأمر» در این آیه همانند واژه «الأمر» در آیه قبل می تواند نظر به کتاب، حکومت، نبوت، رزق پاکیزه و فضیلت اجتماعی داشته باشد. در این صورت تعبیر «جعلناک علی شریعة من الأمر»، نوید به بهره مندی پیامبر(ص) و امتش از آن مواهب خواهد بود.

 

5 - بعثت پیامبراکرم(ص)، در ادامه تبیین حقایق و زدایش اختلافات دیرین دینی *

 

فما اختلفوا إلاّ من بعد ... ثمّ جعلنـک علی شریعة من الأمر

طرح رسالت پیامبر(ص) (جعلناک علی شریعة) در پی یادکرد اختلاف بنی اسرائیل، می تواند پیامدار این معنا باشد که: پیدایش و گسترش آن اختلاف ها، مقتضی آمدن رسول جدید و به منظور تبیین حقایق و پایان بخشیدن به تفرقه ها بوده است.

 

6 - پیامبر(ص)، موظف به اجرای دقیق شریعت و دستورات دینی

 

ثمّ جعلنـک علی شریعة من الأمر فاتّبعها

 

7 - در تکالیف دین، تفاوتی میان رهبران و امت نیست.

 

فاتّبعها

 

8 - پیامبر(ص)، مأمور به پیروی نکردن از هوس ها و خواسته های افراد بی دانش و ناآگاه

 

و لاتتّبع أهواء الذین لایعلمون

 

9 - پیامبراکرم(ص)، تحت فشار از سوی عناصر نابخرد برای پذیرش طرح ها و پیشنهادهای جاهلانه آنان

 

و لاتتّبع أهواء الذین لایعلمون

با توجه به تبعیت بی چون و چرای پیامبر(ص) از وحی، نهی «لاتتّبع» تعبیری کنایی برای بازداشتن دیگر مؤمنان خواهد بود و یا این که فشارهای ناآگاهان جدی بوده و خداوند به پیامبر در این باره هشدار داده است برداشت یاد شده ناظر به دومین احتمال است.

 

10 - پیروی از تمایلات و درخواست های جاهلانه، عامل بروز اختلاف و رخداد تفرقه میان امت ها

 

فما اختلفوا إلاّ من بعد ... و لاتتّبع أهواء الذین لایعلمون

خداوند در پی طرح اختلافات بنی اسرائیل، پیامبر(ص) را موظف به پیروی از دین و مخالفت با هواها و هوس های جاهلانه نموده است. از این نکته می توان به دست آورد که منشأ اختلافات، در پیروی از هوس ها نهفته است.

 

11 - تأثیرپذیری از خواسته ها و امیال ناآگاهان، ناسازگار با اجرای صحیح و بایسته شریعت

 

ثمّ جعلنـک علی شریعة من الأمر فاتّبعها . و لاتتّبع أهواء الذین لایعلمون

 

12 - تأثیرپذیری از عناصر ناآگاه، از آفات رهبری است.

 

و لاتتّبع أهواء الذین لایعلمون

از این که شخص پیامبر(ص) ـ که رهبر امت اسلامی است ـ مخاطب «لاتتّبع» قرار گرفته، مطلب بالا استفاده می شود.

 

13 - جهل و هواپرستی، منشأ و خاستگاه مخالفت با شریعت و آیین الهی

 

جعلنـک علی شریعة ... و لاتتّبع أهواء الذین لایعلمون

از تقابل میان «أهواء» با «شریعة» می توان استفاده کرد که هر آنچه مخالف با شریعت باشد، ریشه در هوا و هوس های جاهلانه دارد.

 

14 - برنامه های دین الهی، نشأت یافته از مبدأ علم و نه تمایلات بی اساس

 

جعلنـک علی شریعة ... و لاتتّبع أهواء الذین لایعلمون

از مقابله میان «جعلناک علی شریعة» و «أهواء الذین لایعلمون»، استفاده می شود که شریعت الهی، هم عالمانه است و هم مبرّا از هوا و هوس.

اختلاف دینی

منشأ حل اختلاف دینی 5

ادیان آسمانی

هماهنگی ادیان آسمانی 3

امتها

عوامل اختلاف امتها 10

انبیا

هماهنگی انبیا 2

انسان

تساوی انسان ها 7

بشارت

بشارت حاکمیت اسلام 4

تکلیف

عمومیت تکلیف 7

تمایلات

پیروی از تمایلات جاهلانه 10

جاهلان

اجتناب از پیروی جاهلان 8; تأثیرپذیری از جاهلان 11، 12; جاهلان و محمد(ص) 9; خواسته های جاهلان 9

جهل

آثار جهل 13

حقایق

منشأ تبیین حقایق 5

حکومت اسلامی

زمینه حکومت اسلامی 4

خدا

آثار اراده خدا 1; بشارتهای خدا 4

دین

آسیب شناسی دینی 11; منشأ دین 14; منشأ مخالفت با دین 13; موانع اجرای دین 11; هماهنگی دین با علم 14

رهبری

آفات رهبری 12

قرآن

اهمیت تعالیم قرآن 4

محمد(ص)

آثار نبوت محمد(ص) 4، 5; دینداری محمد(ص) 1; رسالت محمد(ص) 2، 6; عمل به تکلیف محمد(ص) 6; مسؤولیت محمد(ص) 8; منشأ هدایت محمد(ص) 1; هدایتگری محمد(ص) 1

مسلمانان

بشارت به مسلمانان 4; رشد اقتصادی مسلمانان 4

موسی(ع)

تداوم رسالت موسی(ع) 2

هواپرستی

آثار هواپرستی 10، 13