مَنْ عَمِلَ صَالِحًا فَلِنَفْسهِ وَمَنْ أَسَاء فَعَلَیْهَا ثُمَّ إِلَی رَبِّکُمْ تُرْجَعُونَ

 

هر کس کار شایسته کند به سود خود او است و هر کس کار بد انجام دهد به زیان خود او است، سپس به سوی پروردگارتان بازگردانده می شوید.

 

1 - بازتاب نتایج اعمال نیک و بد آدمی، تنها متوجه خود او است.

 

من عمل صـلحًا فلنفسه و من أساء فعلیها

 

2 - نظام کیفر و پاداش الهی، نظامی عادلانه و براساس عملکرد نیک و بد خود انسان

 

لیجزی قومًا بما کانوا یکسبون . من عمل صـلحًا فلنفسه و من أساء فعلیها

 

3 - کوچک ترین و کم ترین عمل نیک آدمی، ثمربخش به حال او

 

من عمل صـلحًا فلنفسه

از تنوین تقلیل در«صالحاً» می توان به مطلب بالا را به دست آورد.

 

4 - تساوی انسان ها، در برابر قانون کیفر و پاداش الهی

 

من عمل صـلحًا ... و من أساء

از عموم و شمول واژه «من»، مطلب بالا استفاده می شود.

 

5 - عفو و گذشت از کافران به هنگام ضرورت، امری شایسته و عمل صالح است.

 

یغفروا للذین لا یرجون ... من عمل صـلحًا

 

6- مجازات و کیفر الهی پی آمد آلودگی به گناه است; نه صرف هر لغزش *

 

بما کانوا یکسبون ... و من أساء فعلیها

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که در مورد عمل صالح، تعبیر «عمل صالحاً» با تنوین تقلیل ذکر شده است ـ که کم ترین اعمال ارزشی را نیز شامل می شود ـ ولی در مورد اعمال زشت، تعبیر «أساء» به کار رفته است و نه «عمل سیّئاً».

 

7 - اعمال نیک و بد آدمی، دارای بازتاب در دنیا و درپی دارنده کیفر و پاداش در حیات اخروی

 

من عمل صـلحًا ... ثمّ إلی ربّکم ترجعون

تعبیر «ثمّ إلی ربّکم» ـ در پی «من عمل صالحاً...» ـ می رساند که آنچه در صدر آیه شریفه نسبت به بازتاب عمل گفته شده، مربوط به دنیا است و اعمال آدمی پس از آن نیز کیفر و پاداشی در نزد پروردگار خواهد داشت.

 

8 - بازگشت همه انسان ها (نیک کرداران و بدکاران) به سوی پروردگار

 

من عمل صـلحًا ... و من أساء ... ثمّ إلی ربّکم ترجعون

 

9 - ربوبیت خداوند نسبت به انسان ها، مقتضی بر پا ساختن قیامت و بازگرداندن آنان به سوی خویش

 

ثمّ إلی ربّکم ترجعون

کاربرد وصف «ربّ» در آیه شریفه، گویای این نکته است که ربوبیت الهی نقشی عمده در رجعت آدمیان و حیات اخروی آنان دارد; یعنی، از آن جهت که خداوند، پروردگار و رشددهنده خلق است، می بایست حیات را در جهان آخرت تداوم بخشد تا خلق به کمال خویش برسند.

 

10 - بازگشت آدمیان به زندگی در عالم آخرت، بازگشتی قهری و بدون اختیار

 

ثمّ إلی ربّکم ترجعون

مجهول آمدن فعل «تُرجعون»، نشانگر آن است که آدمیان بدون اختیار و انتخاب، ناگزیر به حیات اخروی اند و کافران برخلاف تمایلشان، به صحنه آخرت احضار خواهند شد.

 

11 - فلسفه معاد، تحقق عدالت الهی و رسیدن انسان به نتیجه عملکرد خود

 

ثمّ إلی ربّکم ترجعون

مسأله قیامت ـ که از«إلی ربّکم ترجعون» استفاده می شود ـ پس از اصل بازیابی نتایج اعمال، یاد شده است. از این مطلب فهمیده می شود که برپایی قیامت نیز در راستای اجرای عدالت است.

 

12 - معاد، نویدی به مؤمنان صالح و هشداری به کافران بدکردار

 

من عمل صـلحًا فلنفسه و من أساء فعلیها ثمّ إلی ربّکم ترجعون

پیام آیه شریفه، نوید به نیکوکاران و هشدار به بدکاران است. تعبیر «ثمّ إلی ربّکم...» نیز ـ که اشاره به معاد دارد ـ در راستای همین معنا آمده است.

انسان

تساوی انسان ها 4; فرجام انسان 8; محدوده اختیار انسان 10

بازگشت به خدا 8

حتمیت بازگشت به خدا 10 8; موجبات بازگشت به خدا 9 8

پاداش

تساوی در پاداش 4

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 8

خدا

آثار ربوبیت خدا 9; عدالت خدا 2، 11

خود

بازگشت آثار عمل به خود 1

صالحان

بشارت به صالحان 12

عمل

آثار عمل 7، 11; آثار عمل ناپسند 2; آثار فردی عمل1; پاداش اخروی عمل 7; کیفر اخروی عمل 7

عمل صالح

آثار عمل صالح 2، 3; موارد عمل صالح 5

قیامت

زمینه قیامت 9

کافران

عفو از کافران 5; هشدار به کافران 12

کیفر

تساوی در کیفر 4; موجبات کیفر 6

گناه

آثار گناه 6

مؤمنان

بشارت به مؤمنان 12

معاد

فلسفه معاد 11، 12

نظام جزایی 2، 4