یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلَائِکَةٌ غِلَاظٌ شدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ

ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خود را از آتشی مصون دارید که سوختش آدمیان و سنگ ها هستند; [گماشتگان] بر آن فرشتگانی درشتخوی و سختگیراند که خدا را در آنچه به آنان امر کرده است نافرمانی نمی کنند، و آنچه را که بدان فرمان می یابند انجام می دهند.

 

1 - توصیه خداوند، به مؤمنان، مبنی بر خودسازی و صیانت خویش از عوامل و موجبات بدبختی و دوزخی شدن

 

یـأیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم ... نارًا

بنا به گفته مفسران، مقصود از محافظت خود از آتش، صیانت خویش از موجبات و عواملی است که منجر به آتش دوزخ می شود; مانند ترک واجبات و یا انجام محرمات.

 

2 - توصیه خداوند به مؤمنان، مبنی بر مراقبت از اعضای خانواده خود در برابر عوامل و موجبات بدبختی و دوزخی شدن آنان

 

یـأیّها الذین ءامنوا قوا ... أهلیکم نارًا

 

3 - خیرخواهی برای اعضای خانواده و تربیت دینی آنان، تکلیفی بایسته برعهده سرپرست و مدیر خانواده

 

قوا ... أهلیکم نارًا

برداشت یاد شده، به خاطر این نکته است که مصداق اصلی تلاش برای حفاظت اعضای خانواده از دوزخی شدن آنان، تربیت دینی آنان و گزینش راه و روش خیرخواهانه در این راستا است.

 

4 - زنان و مردان مؤمن، همواره در معرض خطر انحراف و افتادن در ورطه گناه آتش افروز

 

یـأیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

مطلب یاد شده، از خطاب به مؤمنان (یا أیّها الذین آمنوا) استفاده می شود.

 

5 - سرپرست خانواده، دارای نقشی سازنده و سرنوشت ساز، در حیات معنوی و تربیت دینی اعضای خانواده

 

یـأیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

 

6 - خودسازی و اصلاح و تربیت خویشتن، در اولویت نخست و مقدّم در تربیت و اصلاح دیگران

 

قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

مطلب یاد شده، از تقدم ذکری «أنفسکم» بر «أهلیکم» به دست می آید.

 

7 - اصلاح و تربیت دینی اعضای خانواده، زیر بنا و خشت اول اصلاحات در جامعه

 

قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

از فرمان خداوند به مؤمنان، مبنی بر تربیت و اصلاح اعضای خانواده خود ـ با آن که آنان وظیفه جهاد با کافران و منافقان را نیز برعهده دارند (آیه 9 همین سوره) ـ می توان مطلب یاد شده را به دست آورد.

 

8 - نقش مثبت و سازنده اعتقاد به معاد، در تربیت آدمیان و اصلاح آنان

 

یـأیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

مطلب یاد شده از تذکر به آتش دوزخ ـ به جای موعظه و توصیه به تقوا و خودسازی و اصلاح خانواده ـ استفاده می شود.

 

9 - دوزخیان و سنگ های دوزخ، سوخت آتش جهنم است.

 

نارًا وقودها الناس و الحجارة

«وقود» به معنای چیزی است که به آن آتش روشن می کنند; یعنی، ماده سوختی و قابل اشتعال.

 

10 - دوزخ، دارای نگهبانان و گماشتگانی از فرشتگان است.

 

علیها ملـئکة

 

11 - فرشتگانِ نگهبان و گماشته بر دوزخ، درشتخوی و سختگیراند.

 

علیها ملـئکة غلاظ شداد

 

12 - فرشتگان نگهبان دوزخ، تسلیم محض خدا هستند و هرگز از فرمان او سرپیچی نمی کنند و از چارچوب آن خارج نمی شوند.

 

لایعصون اللّه ما أمرهم

 

13 - برخورد خشن و سختگیرانه نگهبانان دوزخ، به فرمان الهی بوده و هرگز از آن نمی کاهند و یا متوقف نمی شوند.

 

علیها ملـئکة غلاظ شداد لایعصون اللّه ما أمرهم و یفعلون ما یؤمرون

یادآوری عصمت و فرمانبری فرشتگان ـ پس از ذکر برخورد خشن و سختگیرانه آنان با دوزخیان ـ می تواند اشاره به مطلب یاد شده باشد.

 

14 - فرشتگان، مصون از خطا و معصوم از گناه و نافرمانی اند.

 

لایعصون اللّه ما أمرهم و یفعلون ما یؤمرون

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله «لایعصون اللّه...» عصمت فرشتگان و «یفعلون ما یؤمرون» اشاره به مصونیت آنان از خطا در انجام وظایف داشته باشد.

 

15 - «أبی بصیر قال: سألت أباعبداللّه(ع) عن قول اللّه: «قوا أنفسکم و أهلیکم ناراً وقودها الناس و الحجارة» قلت: هـذه نفسی أقیها فکیف أقی أهلی؟ قال: تأمرهم بما أمرهم اللّه و تنهاهم عمّا نهاهم اللّه عنه فإن أطاعوک کنتَ قد وقیتَهم و إن عصوک فکنتَ قد قضیتَ ما علیک;(1)

 

ابی بصیر گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند: «قوا أنفسکم و أهلیکم ناراً...» سؤال کردم و گفتم: نفس خود را از آتش حفظ می کنم; چگونه خانواده خود را حفظ کنم؟ فرمود: آنان را به آنچه خداوند امر فرموده، امر کن و از آنچه خدا نهی فرموده، نهی کن. پس اگر از تو پیروی کردند، تو آنان را حفظ نموده ای و اگر نافرمانی کردند، تو تکلیف خود را انجام داده ای».

 

16 - «عن رسول اللّه(ص): ...إنّما تلک الحجارة الکبریت;(2)

 

از رسول خدا [درباره «حجارة» در آیه «ناراً وقودها النّاس و الحجارة»] روایت شده: آن سنگ [که آتش افروز جهنّم است ]همان گوگرد است».

تربیت

اولویت در تربیت 6; عوامل مؤثر در تربیت 8

تزکیه

اهمیت تزکیه 6; توصیه به تزکیه 1

جامعه

عوامل اصلاح جامعه 7

جهنم

آتشگیره جهنم 9; اطاعت نگهبانان جهنم 12، 13; بداخلاقی نگهبانان جهنم 11; روش برخورد نگهبانان جهنم 11، 13; سختگیری نگهبانان جهنم 11، 13; سنگهای جهنم 9، 16; موجبات جهنم 1، 2; نگهبانان جهنم 10

جهنمیان

نقش جهنمیان 9

خانواده

اهمیت تربیت خانواده 3، 7; اهمیت محافظت از خانواده 2; خیرخواهی برای خانواده 3; عوامل شقاوت خانواده 2; عوامل مؤثر در تربیت خانواده 5; محدوده مسؤولیت سرپرست خانواده 15; مسؤولیت سرپرست خانواده 3; نقش سرپرست خانواده 5

خدا

تعلیم اوامر خدا 15; تعلیم نواهی خدا 15; توصیه های خدا 1، 2; مجریان اوامر خدا 12، 13

خطا

عصمت از خطا 14

روایت 15، 16

زن

خطر انحراف زنان مؤمن 4; خطر گناه زنان مؤمن 4

شقاوت

عوامل شقاوت 1

عقیده

آثار عقیده به معاد 8

گناه

عصمت از گناه 14

مؤمنان

توصیه به مؤمنان 1، 2; مسؤولیت مؤمنان 1، 2

مرد

خطر انحراف مردان مؤمن 4; خطر گناه مردان مؤمن 4

ملائکه

عصمت ملائکه 14; ملائکه جهنم 10

پی نوشت ها :

1. تفسیر قمی، ج 2، ص 377; نورالثقلین، ج 5، ص 372، ح 20.

2. بحارالأنوار، ج 17، ص 364، ح 5; تفسیر برهان، ج 4، ص 355، ح 9.