الَّذی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاللَّهُ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ

همان که فرمانروایی آسمان ها و زمین مختص او است، و خدا بر هر چیزی گواه است.

 

1 - حاکمیت و مالکیت بر آسمان ها و زمین، مخصوص خداوند است.

 

له ملک السمـوت و الأرض

«مُلک» اسم مصدر و به معنای بر عهده داشتن سلطنت است (مصباح). هر جا کلمه «مُلک» به کار رود، مستلزم «مِلک» (مالکیت) نیز خواهد بود. (مفردات راغب)

 

2 - تعدد آسمان ها، در جهان هستی

 

السمـوت

 

3 - تنها کسی می تواند شکست ناپذیر و ستوده کردار باشد که بر تمامی آسمان ها و زمین، سیطره داشته و حکمرانی کند.

 

العزیز الحمید . الذی له ملک السمـوت و الأرض

وصف «الذی له ...»، می تواند توجیه گر دو وصف قبلی باشد. تغییر عبارت ـ که موصول و صله جایگزین صفت مشبهه شده است ـ مؤید برداشت بالا است.

 

4 - خداوند، بر همه چیز گواه و از همه چیز آگاه است.

 

و اللّه علی کلّ شیء شهید

«شهادة»، در اصل به معنای خبر دادن از چیزی است که شخص آن را مشاهده کرده و نزد آن حاضر بوده است (نهایه ابن اثیر). گواه بودن خداوند بر همه چیز، مستلزم آگاهی او از آنها است.

 

5 - رفتار اصحاب اخدود با مؤمنان و کردار تمام مجرمان، از خداوند مخفی نبوده و حسابرسی خواهد شد.

 

و اللّه علی کلّ شیء شهید

بیان گواه بودن و آگاهی خداوند، تهدید مجرمان به رسیدگی به کردارشان است.

 

6 - پایداری مؤمنان در عصر اصحاب اخدود، بر ایمان خویش تا نیل به شهادت، در محضر خداوند بوده و به آن رسیدگی خواهد شد.

 

و اللّه علی کلّ شیء شهید

بیان گواه بودن خداوند، برای مجرمان تهدید و برای مؤمنان وعده به پاداش است.

 

7 - حاکمیت و مالکیت خداوند بر تمام هستی و علم مطلق او، دلیل حقانیت عقیده مؤمنان به او است.

 

إلاّ أن یؤمنوا باللّه ... الذی له ملک السمـوت و الأرض و اللّه علی کلّ شیء شهید

«سماوات و أرض»، کنایه از تمام هستی است و «الذی ...» وصف دیگری برای خداوند است و به علت ایمان مؤمنان اشاره دارد. تصریح به کلمه «اللّه» و نیاوردن ضمیر (در آخرین جمله آیه)، هر چند که نشانگر استقلال این جمله از ماقبل و نظر داشتن آن به کار هر دو گروه است ـ نه خصوص مؤمنان ـ ولی علت ایمان مؤمنان را نیز کامل می سازد.

 

8 - اصحاب اخدود، در رفتار خود با مؤمنان، هیچ توجیه و دستاویز قابل قبولی نداشتند.

 

و ما نقموا منهم إلاّ أن یؤمنوا باللّه ... الذی ... علی کلّ شیء شهید

برشمردن اوصاف خاص خداوند در بیان اندیشه مؤمنان، تعریض به اصحاب «اخدود» است که: آیا می توان ایمان به خدایی با این اوصاف را جرم دانست؟

آسمان

آثار حاکمیت بر آسمان ها 3; تعدد آسمان ها 2; حاکم آسمان ها 1; مالک آسمان ها 1

آفرینش

حاکم آفرینش 7; مالک آفرینش 7

اصحاب اخدود

استقامت مؤمنان دوران اصحاب اخدود 6; بی منطقی اصحاب اخدود 8; حسابرسی اصحاب اخدود 5; شهادت مؤمنان دوران اصحاب اخدود 6; قصه اصحاب اخدود 6

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 1

خدا

آثار حاکمیت خدا 7; آثار مالکیت خدا 7; اختصاصات خدا 1; حاکمیت خدا 1 گواهی خدا 4; مالکیت خدا 1; محضر خدا 6; وسعت علم خدا 4; وسعت نظارت خدا 5

زمین

آثار حاکمیت بر زمین 3; حاکم زمین 1; مالک زمین 1

شکست ناپذیری

عوامل شکست ناپذیری 3

عقیده

حقانیت عقیده به خدا 7

مجرمان

حسابرسی مجرمان 5