فَمَا لَهُمْ لَا یُؤْمِنُونَ

پس چیست آنان را که ایمان نمی آورند؟

 

1 - توجه به هشدارهای قرآن درباره بررسی نامه های عمل و پیامدهای آن، برای ایمان آوردن کافی است.

 

فما لهم لایؤمنون

حرف «فاء»، این آیه را بر مفاد آیه های قبل تفریع کرده است; یعنی، پس از گوشزد شدن خطرها ایمان نیاوردن توجیه ناپذیر است.

 

2 - خودداری کافران از ایمان، توجیه ناپذیر و بدون هرگونه برهان است.

 

فما لهم لایؤمنون

به قرینه «بل الذین کفروا» (در آیات بعد)، مرجع ضمیر در «لهم» کافران اند.

 

3 - گروهی از مردم با وجود هشدارهای قرآن، همچنان بر بی ایمانی خود باقی اند و ربوبیت و بصیرت الهی را انکار کرده و معاد و حسابرسی اعمال را نمی پذیرند.

 

إنّ ربّه کان به بصیرًا ... فما لهم لایؤمنون

متعلق «لایؤمنون»، ممکن است معارفی باشد که در آیات پیشین بیان شد; از قبیل: ربوبیت و بصیرت الهی، نامه های اعمال، محاسبه و ... .

 

4 - انکار معاد، با وجود هشدارهای قرآن، نکوهیده، شگفت آور و فاقد برهان است.

 

فما لهم لایؤمنون

«ما» اسم استفهام است و مراد از استفهام در این موارد، تعجّب همراه با توبیخ است. تغییر سیاق کلام از خطاب در «لترکبنّ» به غایب در «لهم»، بر نکوهش افزوده است.

 

5 - خودداری از ایمان، پس از مشاهده حالت های گوناگون طبیعت و تحولات زندگی بشر، غیر قابل توجیه و شگفت آور است.

 

لا أقسم بالشفق . و الّیل و ما وسق . و القمر إذا اتّسق . لترکبنّ طبقًا عن طبق . فما لهم لایؤمنون

برداشت یاد شده، ناظر به این احتمال است که حرف «فاء»، این آیه را بر محتوای قسم و مقسمٌ به (در آیات پیشین) تفریع کرده باشد.

 

6 - بی ایمانی، هیچ سود و منفعتی در پی ندارد.

 

فما لهم لایؤمنون

جمله «ما لهم»; یعنی، چیست برای ایشان؟ جمله «لایؤمنون» حال است و مفاد آیه شریفه این است که در حال بی ایمانی، چه چیز برای ایشان حاصل است؟!. این تعبیر ممکن است در بیان نفی هرگونه سبب و انگیزه آورده شود و می تواند بیانگر منتفی بودن فائده و نتیجه باشد; برداشت یاد شده ناظر به احتمال دوم است.

 

7 - لزوم ایمان به ثبت کردار انسان در نامه اعمال و حسابرسی آن در قیامت

 

و أمّا من أُوتی ... و أمّا من أُوتی ... فما لهم لایؤمنون

 

8 - مردم بی ایمان در قیامت، نامه عمل خویش را از پشت سر دریافت کرده و به آتش جهنم گرفتار خواهند شد.

 

أمّا من أُوتی کتـبه وراء ظهره ... و یصلی سعیرًا ... فما لهم لایؤمنون

ارتباط مجموع آیات این سوره، اقتضا می کند که مراد از ضمیر «هم» و تعبیر «الذین کفروا» (در آیات بعد) همان کسانی باشند که در آیه دهم، با تعبیر «من اُوتی کتابه وراء ظهره» از آنان یاد گردید. همان طور که مراد از «الذین آمنوا» (در آیات بعد)، همان «من اُوتی کتابه بیمینه» در آیات پیشین خواهد بود.

ایمان

اهمیت ایمان به ثبت عمل 7; اهمیت ایمان به حسابرسی اخروی 7; بی ارزشی بی ایمانی 6; بی منطقی معرضان از ایمان 2، 4; زمینه ایمان1

بی ایمانان

بی ایمانان در جهنم 8; نامه عمل بی ایمانان 8

جهنمیان 8

خدا

لجاجت مکذبان بصیرت خدا 3; لجاجت مکذبان ربوبیت خدا 3

زندگی

اهمیت تحولات زندگی 5

طبیعت

اهمیت تحولات طبیعت 5

عمل

اهمیت حسابرسی عمل 1; لجاجت مکذبان حسابرسی عمل 3

قرآن

اهمیت هشدارهای قرآن 1; هشدارهای قرآن 3، 4

کافران

بی منطقی کافران 2; لجاجت کافران 3

کفر

بی منطقی کفر 5; شگفتی کفر 5

معاد

بی منطقی تکذیب معاد 4; سرزنش تکذیب معاد 4; شگفتی تکذیب معاد 4; لجاجت مکذبان معاد 3

نامه عمل

دریافت نامه عمل از پشت 8