فَلَوْلَا نَصَرَهُمُ الَّذینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّهِ قُرْبَانًا آلِهَةً بَلْ ضَلُّوا عَنْهُمْ وَذَلِکَ إِفْکُهُمْ وَمَا کَانُوا یَفْتَرُونَ

 

پس چرا معبودهایی که [این هلاک شدگان ]سوای خدا برای تقرّب به پرستش گرفته بودند، آنان را یاری نکردند؟ بلکه از نظر آنان گم شدند؟ و این بود [سرانجام] دروغ و افترای آنها.

 

1- ناتوانی معبودهای مشرکان، از یاری آنان به هنگام نزول عذاب

 

فلولا نصرهم الذین اتّخذوا من دون اللّه قربانًا ءالهة

ارتباط این آیه با آیات پیشین ـ که در زمینه نزول عذاب می باشد ـ گویای برداشت یاد شده است.

 

2- توبیخ مشرکان از سوی خداوند، به خاطر پرستش موجوداتی ناتوان و بی تأثیر در سرنوشتشان

 

فلولا نصرهم الذین اتّخذوا من دون اللّه قربانًا ءالهة

 

3- معبود راستین، قادر به نجات انسان در همه شرایط دشوار

 

فلولا نصرهم الذین اتّخذوا من دون اللّه قربانًا ءالهة

مفهوم آیه، گویای برداشت یاد شده است.

 

4- اعتقاد مشرکان به نقش معبودهای خویش، در تقرب آنان به خداوند

 

اتّخذوا من دون اللّه قربانًا ءالهة

 

5- اعتقاد مشرکان به حقیقتی برتر از معبودهای خود، به عنوان خدای هستی

 

اتّخذوا من دون اللّه قربانًا ءالهة

در معنای «قرباناً» و تقرب، این معنا نهفته است که باید طرفی وجود داشته باشد که به او تقرب جسته شود; یعنی، آلهه متعدد، تنها از آن جهت مورد پرستش قرار گرفته بودند که وسیله تقرب به خدای اصلی تلقی می شدند.

 

6- ظهور پوچی و بی اثری معبودهای مشرکان، به هنگام نزول عذاب الهی

 

بل ضلّوا عنهم

«ضلّوا عنهم» کنایه از وجود بی خاصیتی است که معدوم به شمار می آید.

 

7- تنها خدای یگانه هستی، حاضر در همه صحنه ها و قادر به یاری انسان

 

فلولا ... اتّخذوا من دون اللّه ... بل ضلّوا عنهم

برداشت بالا با استفاده از مفهوم آیه به دست می آید; زیرا این آیه به مشرکان تعریض دارد که چرا خدایانی را پرستیدند که به هنگام نیاز، بدان ها دسترسی نداشته و آنها را گم کنند و چرا رو به خدایی نیاورده اند که همه جا هست و هیچ مکانی از او خالی نیست؟

 

8- شرک، دروغ و افترا به خداوند است.

 

اتـّخذوا من دون اللّه ... و ذلک إفکهم و ما کانوا یفترون

«ذلک» اشاره به اتخاذ آلهه است ـ که از «اتّخذوا من دون اللّه» استفاده می شود ـ و «إفک» در آیه شریفه مصداقی جز شرک و وسیله تقرب قرار دادن آلهه ندارد.

 

9- تنها ماندن مشرکان در طوفان عذاب، بازتاب دروغ ها و افتراهایشان به خداوند

 

بل ضلّوا عنهم و ذلک إفکهم

چنانچه «ذلک» اشاره به عدم نصرت مشرکان از سوی آلهه باشد ـ که از مضمون صدر آیه استفاده می شود ـ و بعد از «ذلک» کلمه ای در تقدیر باشد; یعنی، «ذلک أثر إفکهم» می توان به نکته یاد شده پی برد.

 

10- واسطه نبودن هیچ چیزی به عنوان معبود میان خدا و انسان

 

فلولا نصرهم الذین اتّخذوا من دون اللّه قربانًا ءالهة ... و ذلک إفکهم و ما کانوا یفترون

از جمله «إتّخذوا...» استفاده می شود که وسیله قرار دادن چیزی به عنوان آلهه برای تقرب به خداوند، کاری باطل و غیر مجاز است.

افترا

افترا به خدا 8; کیفر افترا به خدا 9

انسان

امداد به انسان 7; نفی واسطه میان انسان و خدا 10

تقرب

تقرب به خدا 4; عوامل تقرب 4

خدا

اختصاصات خدا 7; امدادهای خدا 7; حضور خدا 7; سرزنشهای خدا 2; قدرت خدا 7

شرک

پوچی شرک 8; حقیقت شرک 8

عذاب

آثار عذاب 6; بی یاوری اهل عذاب 1; موجبات طوفان عذاب 9

مشرکان

بی یاوری مشرکان 9; خداشناسی مشرکان 5; سرزنش مشرکان 2; عذاب مشرکان 1; عقیده مشرکان 4، 5

معبودان باطل

پوچی معبودان باطل 6; عجز معبودان باطل 1، 2; نقش معبودان باطل 4

معبودراستین

نجات بخشی معبودراستین 3; ویژگیهای معبودراستین 3