وَلَقَدْ أَهْلَکْنَا مَا حَوْلَکُم مِّنَ الْقُرَی وَصَرَّفْنَا الْآیَاتِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ

 

و همانا ما آن شهرهایی را که اطراف شما (اهل مکّه) بود هلاک کردیم و آیات را تکرار و بیان نمودیم شاید برگردند.

 

1- وجود برخی آبادی ها و ملت های هلاک شده به وسیله عذاب الهی، در اطراف مکه

 

و لقد أهلکنا ما حولکم من القری

 

2- سرزمین هلاک شده قوم عاد، دارای فاصله جغرافیایی با شهر مکه *

 

و لقد أهلکنا ما حولکم من القری

برداشت بالا بدان احتمال است که تعبیر «ماحولکم» در این آیه، این مفهوم را برساند که سرزمین «عاد» نزدیک به مکه نبود; در حالی که سرزمین های هلاک شده دیگری وجود داشته که به مکه نزدیک تر بوده است.

 

3- تذکر به هلاکت اقوامی کافر در اطراف مکه، هشداری به مکیان حق ناپذیر

 

و لقد أهلکنا ما حولکم من القری

مخاطب «کم» مشرکان مکه اند.

 

4- سنت خداوند بر هلاکت اقوام کافر، پس از نمایاندن آیات گوناگون به آنان

 

و لقد أهلکنا ... و صرّفنا الأیـت لعلّهم یرجعون

تذکر به «صرّفنا آیات»، در حقیقت بیانگر این است که خداوند تا وقتی که اتمام حجت نکند و آیات متعدد به کافران ننمایاند; ایشان را هلاک نمی کند.

 

5- خداوند، فراهم آورنده زمینه های توبه و بازگشت انسان، با نمایاندن آیات گوناگون به او

 

و صرّفنا الأیـت لعلّهم یرجعون

 

6- انسان در سرشت و نماد خویش، موجودی حق طلب و حق پذیر

 

و صرّفنا الأیـت لعلّهم یرجعون

تعبیر «یرجعون» می تواند بدان معنا باشد که انسان دارای فطرت حق پذیر است و نمایاندن آیات الهی به او، وسیله ای برای بازگشت به فطرت اولیه خویش است.

 

7- لزوم بهره گیری هدایت گران از شیوه های مختلف تبلیغی، در ارشاد گمراهان

 

و صرّفنا الأیـت لعلّهم یرجعون

تعبیر «صرّفنا»، اشاره به تنوع و گوناگونی دارد و فعل الهی، بیانگر ارزش ها و بایدها است.

 

8- روح انسان، تأثیرپذیر از تکرار و تنوع

 

و صرّفنا الأیـت لعلّهم یرجعون

«صرّفنا»، بیانگر تنوع و تکرار است و به کارگیری آن، بدین جهت است که انتظار می رود تأثیر و کارایی آن فزون تر باشد.

 

9- اراده و تصمیم خود انسان، عامل نهایی هدایت وی و ارائه آیات، تنها زمینه ساز آن

 

و صرّفنا الأیـت لعلّهم یرجعون

«لعلّ» می رساند که نمایاندن نشانه های گوناگون، دارای تأثیر حتمی و جبری نیست; بلکه این خود انسان است که باید تصمیم به بازگشت و توبه داشته باشد. این مطلب از نسبت رجوع به خود گمراهان، استفاده می شود (یرجعون).

آیات خدا

آثار ارائه آیات خدا 5; نقش آیات خدا 9

اتمام حجت

آثار اتمام حجت 4

اراده

آثار اراده 9

اقوام پیشین

زمینه هلاکت اقوام پیشین 4

انسان

تأثیرپذیری انسان 8; تنوع طلبی انسان 8; فطریات انسان 6

بازگشت به خدا

زمینه بازگشت به خدا 5

تبلیغ

تنوع در تبلیغ 7

توبه

زمینه توبه 5

حق

فطریت حق پذیری 6

حق طلبی

فطریت حق طلبی 6

خدا

سنتهای خدا 4; نقش خدا 5

ذکر

آثار ذکر هلاکت اقوام پیشین 3; آثار ذکر هلاکت کافران 3

سرزمینها

موقعیت جغرافیایی سرزمین قوم عاد 2

کافران

ارائه آیات خدا به کافران 4; زمینه هلاکت کافران 4

مکه

آثارباستانی مکه 1; هشدار به حق ناپذیران مکه 3

هدایت

روش هدایت 7; زمینه هدایت 9; عوامل مؤثر در هدایت 9

هدایتگران

مسؤولیت هدایتگران 7