وَمِن قَبْلِهِ کِتَابُ مُوسَی إِمَامًا وَرَحْمَةً وَهَذَا کِتَابٌ مُّصَدِّقٌ لِّسَانًا عَرَبیًّا لِّیُنذرَ الَّذینَ ظَلَمُوا وَبُشْرَی لِلْمُحْسنِینَ

 

و کتاب موسی که پیشوا و رحمت بود پیش از آن [نازل شده] بود، و این کتابی است به زبان عربی که تصدیق کننده [کتاب های آسمانی] است تا به آنان که ظلم کرده اند اخطار کند و برای نیکوکاران بشارتی باشد.

 

1- تصدیق قرآن، نسبت به تورات و هماهنگی پیام آن دو

 

و من قبله کتـب موسی إمامًا و رحمة و هـذا کتـب مصدّق

 

2- همسویی و هماهنگی محتوای قرآن و تورات و تصدیق آن نسبت به تورات، دلیلی بر وحیانی بودن قرآن

 

و من قبله کتـب موسی إمامًا و رحمة و هـذا کتـب مصدّق

طرح هماهنگی پیام تورات و قرآن و نیز تصدیق مطالب تورات از سوی قرآن، زمینه ای است برای تفکر اهل کتاب و غیر آنان، و یافتن آثار وحی بودن و دلایل حقانیت قرآن در آن.

 

3- اهمیت تورات، در میان کتاب های آسمانی پیش از قرآن *

 

و من قبله کتـب موسی إمامًا و رحمة

از اختصاص به ذکر یافتن کتاب موسی، اهمیت استفاده می شود.

 

4- کتاب آسمانی موسی (تورات)، سرمشق زندگی و تبلور رحمت الهی برای بنی اسرائیل

 

و من قبله کتـب موسی إمامًا و رحمة

با توجه به این که کتاب موسی برای بنی اسرائیل و هدایت آنان نازل شده است، قید «إماماً و رحمة» نیز نظر به پیشوایی و رحمت در مورد آنان دارد.

 

5- کتاب آسمانی، راهنما و سرمشق زندگی جوامع بشری (انسان) در تمامی ابعاد

 

کتـب موسی إمامًا و رحمة

از این که عنوان «امام» به صورت مطلق بر کتاب موسی اطلاق شده است، استفاده می شود که کتاب آسمانی، پیشوای انسان ها است و آنان باید در تمامی ابعاد پیرو و عامل به آن باشند.

 

6- کتاب های آسمانی، پیامدار رحمت برای خلق و دربردارنده منافع حقیقی آنان

 

و من قبله کتـب موسی إمامًا و رحمة

از لحن آیه شریفه استفاده می شود که قرآن نیز مانند تورات، امام و رحمت است و این دو بعد، مخصوص به کتاب موسی نیست; بلکه ویژگی تمامی کتاب های آسمانی است.

 

7- واننهادن خلق به حال خویش و تبیین قوانین هدایت و راه یابی برای ایشان، جلوه ای از رحمت عظیم الهی

 

و من قبله کتـب موسی إمامًا و رحمة

از ارتباط «إماماً» با «رحمة» می توان مطلب یادشده را استفاده کرد; زیرا تنوین «رحمةً»، بیانگر عظمت و اهمیت است و اطلاق «امام» بر کتابی که مجموعه قوانین است، از آن جهت است که با قوانین خویش راه سعادت را به خلق می نمایاند.

 

8- تورات نازل شده بر موسی(ع)، مورد تأیید کامل قرآن

 

و من قبله کتـب موسی إمامًا و رحمة و هـذا کتـب مصدّق

 

9- وحدت و هماهنگی پیام وحی، در طول تاریخ رسالت پیامبران

 

و من قبله کتـب موسی ... و هـذا کتـب مصدّق

از این که قرآن، تصدیق گر تورات است و خداوند این تصدیق گری را دلیل حقانیت وحی شمرده، مطلب یاد شده استفاده می شود.

 

10- مشرکان عرب، مورد توبیخ و سرزنش الهی به خاطر نیندیشیدن در کتاب آسمانی نازل شده به لغت ایشان

 

و إذ لم یهتدوا به ... هـذا کتـب مصدّق لسانًا عربیًّا

لحن آیه شریفه، توبیخی است; زیرا مخاطب این استدلال کسانی اند که می گفتند: «لو کان خیراً ما سبقونا إلیه».

 

11- عربی بودن، از امتیازات قرآن

 

و هـذا کتـب مصدّق لسانًا عربیًّا

 

12- ارج و منزلت تورات نزد مشرکان عصر بعثت، به رغم عدم پیروی از آن

 

و من قبله کتـب موسی إمامًا و رحمة و هـذا کتـب مصدّق

این احتمال وجود دارد که تذکّر به وجود مشابهت قرآن و تورات، از آن جهت باشد که مشرکان مکه ـ با این که عملاً پیرو تورات نبودند ـ نوعی احترام و قداست برای آن قائل بوده و به تکذیب آن اقدام نمی کردند. بر این اساس خداوند فرموده است: شما چگونه قرآن را دروغ می پندارید، با این که شبیه تورات است که نزد شما قرب و منزلت دارد.

 

13- قرآن، بیم دهنده به ستمکاران و بشارت دهنده به نیک کرداران

 

لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

 

14- انذار و تبشیر، دو محور اصلی پیام های هدایتی قرآن

 

و هـذا کتـب ... لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

اصلی بودن دو محور بالا، از اختصاص به ذکر یافتن استفاده می شود.

 

15- هدف اساسی قرآن، دور داشتن انسان ها از ظلم و تباهی و ترغیب آنان به نیکی و احسان

 

لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

«لام» در «لینذر» غایت و هدف را می رساند.

 

16- ظرفیت زبان عربی، برای رساندن پیام خدا و ابلاغ بیم ها و بشارت های الهی به خلق *

 

و هـذا کتـب مصدّق لسانًا عربیًّا لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

از ارتباط میان «لساناً عربیّاً» و «لینذر»، استفاده می شود که عربی بودن قرآن، دارای تأثیری مهم در ابلاغ انذار و تبشیر الهی به خلق است.

 

17- انذارهای الهی، متوجه کمترین گناه و ظلم و بشارت های او مخصوص پایداران بر طریق ارزش ها *

 

لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین

خداوند، برای انذارْ صرف ظلم را کافی شمرده است; زیرا با یک ظلم عنوان «الذین ظلموا» صدق می کند. ولی در زمینه بشارت، واژه «محسنین» را به کار برده است و این عنوان بر کسانی صدق می کند که متخلق به ارزش ها باشند. آیه بعد (ثمّ استقاموا) مؤید این معنا است).

احسان

تشویق به احسان 15

الگوگیری

الگوگیری از تورات 4; الگوگیری از کتب آسمانی 5

انبیا

هماهنگی انبیا 9

انذار

انذار از ظلم 17; انذار از گناه 17; اهمیت انذار 14

انسان

منافع انسان ها 6

بشارت

اهمیت بشارت 14

بنی اسرائیل

الگوی بنی اسرائیل 4; رحمت بر بنی اسرائیل 4

تبلیغ

ابزار تبلیغ 16

تعقل

آثار ترک تعقل در قرآن 10

تورات

اهمیت تورات 3، 12; تصدیق تورات 1، 2، 8; نقش تورات 4

خدا

ابلاغ انذارهای خدا 16; ابلاغ بشارتهای خدا 16; انذارهای خدا 17; بشارتهای خدا 17; رحمت خدا 4; سرزنشهای خدا 10; نشانه های رحمت خدا 7; هدایتگری خدا 7

صالحان

بشارت به صالحان 13

ظالمان

انذار به ظالمان 13

ظلم

اجتناب از ظلم 15

عربی

فصاحت زبان عربی 16; ویژگیهای زبان عربی 16

قرآن

انذارهای قرآن 13، 14; اهداف قرآن 15; بشارتهای قرآن 13، 14; دلایل وحیانیت قرآن 2; ظلم ستیزی قرآن 15; عربیت قرآن 11; ویژگیهای قرآن 11; هماهنگی قرآن با تورات 1، 2

کتب آسمانی

رحمت کتب آسمانی 6; نقش کتب آسمانی 5، 6

محسنان

بشارت به محسنان 17

مشرکان

بینش مشرکان مقارن بعثت 12; سرزنش مشرکان صدراسلام 10

وحی

هماهنگی تعالیم وحی 9

هدایت

روش هدایت 14; منشأ هدایت 7