یَا بَنِی آدَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَیْکُمْ لِبَاسًا یُوَارِی سَوْءَاتِکُمْ وَرِیشًا وَلِبَاسُ التَّقْوَیَ ذَلِکَ خَیْرٌ ذَلِکَ مِنْ آیَاتِ اللّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ

ای فرزندان آدم! همانا ما لباسی که شرمگاههای شما را می پوشاند و لباس زینت را بر شما نازل کردیم، و لباس تقواست که [از هر لباسی] بهتر است. این از آیات خداست; باشد که متذکّر شوند.

1 همه انسانها، فرزندان آدم (ع) و او مبدأ تکوین تمامی آنان است.

یبنی ءادم

چون مخاطب قرآن همه انسانها هستند و نه قشری خاص، معلوم می شود نسبت بین کلمه بنی آدم و مردمان نسبت تساوی است ; یعنی از نظر مصداق متحد هستند.

2 لباسهایی که زشتیهای آدمی را مستور می دارد و لباسهای زینتی، از نعمتهای خداوند است.

قد أنزلنا علیکم لباسا یوری سوءتکم و ریشا

«ریش» به معنای پسر پرندگان است، و از آنجا که پرهای پرندگان پوشش و زینت آنهاست، به این مناسبت در مورد لباس زینتی به کار برده می شود.

3 پوشاک، از نیازهای اساسی زندگی انسان

یبنی ءادم قد أنزلنا علیکم لباسا

خداوند پس از بیان خلقت انسان، نعمت پوشاک را یادآور شده تا به اهمیت خاص آن اشاره کرده باشد.

4 مستور داشتن شرمگاه و زشتیهای بدن، امری لازم و ضروری

قد أنزلنا علیکم لباسا یوری سوءتکم و ریشا و لباس التقوی ذلک خیر

توصیف کلمه «لباسا» به «یواری سوءاتکم» می رساند که از اهداف آفرینش لباس، پوشانیدن شرمگاه است. و این معنا با وجهی بلیغ حکایت از ضرورت پوشش شرمگاه دارد.

5 آراسته ساختن خویش با پوشاکهای زیبا، مطلوب و محبوب خداوند است.

قد أنزلنا علیکم ... و ریشا

6 تأثیر عوامل طبیعی و افعال آدمیان با مشیت و اراده الهی است.

قد أنزلنا

بدیهی است تهیه لباس علاوه بر مواد اصلی، که به وسیله عوامل طبیعی به دست می آید، به عملکرد انسانها نیز وابسته است. قرآن همه این اعمال را به خدا نسبت داده (أنزلنا ... ) تا به این حقیقت اشاره کند که عوامل طبیعی و افعال آدمیان، همه و همه، در اختیار خداوند است.

7 اهمیت برتر پرهیز از رذایل اخلاقی با تقوا، نسبت به نهان ساختن زشتیهای ظاهری با لباس

و لباس التقوی ذلک خیر

8 ارزش واقعی انسانها در گرو تقواپیشگی است.

و لباس التقوی ذلک خیر

برداشت فوق بر این اساس است که «خیر» وصف باشد نه افعل تفضیل و کلمه «ذلک» همانند ضمیر فصل دلالت بر حصر کند.

9 تقوا و خداترسی، مانع آلوده شدن آدمی به گناه و بروز رذایل اخلاقی در وی است.

و لباس التقوی ذلک خیر

برتر شمردن تقوا پس از تشبیه آن به پوشاک، می تواند ناظر به این حقیقت باشد که پوشاک زشتیهای موجود را مستور می سازد و تقوا مانع از به وجود آمدن پلیدیها در روح آدمی می شود.

10 تأمین نیازهای مادی انسان و تبیین ارزشهای معنوی وی، از نشانه های الوهیت خداوند

یبنی ءادم قد أنزلنا ... ذلک من ءایت الله

مشارالیه «ذلک»، آفرینش لباس (أنزلنا علیکم لباسا) و تبیین ارزش تقوا (و لباس التقوی ذلک خیر) است. گفتنی است که لباس و بیان ارزش تقوا از جهت آیت

بودن خصوصیتی ندارد و لذا به کلیه نیازهای مادی و تبیین ارزشهای معنوی تعمیم داده شده است.

11 برشمردن نعمتها و ترغیب به تقوا، از رهنمودهای پندآمیز خداوند

ذلک من ءایت الله لعلهم یذکرون

برداشت فوق بر این اساس است که مراد از «آیات الله» جملات قرآن و محتوای آنها باشد.

12 توجه انسان به خدادادی بودن نعمتهای مادی و معنوی، از اهداف تبیین آیات قرآن و معارف دین

ذلک من ءایت الله لعلهم یذکرون

13 غفلت انسانها از خداوند، مایه دوری آنان از پیشگاه وی خواهد شد.

ذلک من ءایت الله لعلهم یذکرون

به کارگیری ضمایر غایب در جمله «لعلهم یذکرون»، پس از خطاب (یا بنی ءادم ... » می تواند حاکی از این باشد که انسانها تا آنگاه که به مرحله تذکر نرسند شایسته تشرف به خطاب الهی نیستند.

14 ضرورت پرهیز از به فراموشی سپردن خدادادی بودن نعمتهای مادی و معنوی

لعلهم یذکرون

15 عن أبی جعفر (ع) فی قوله تعالی: «قد أنزلنا علیکم لباسا ... و ریشا» ... و اما الریاش فالمتاع و المال ... .(1)

از امام باقر (ع) روایت شده است: مراد از «ریشا» در آیه «قد أنزلنا علیکم ... و ریشا» متاع و مال است.

آدم (ع):

نسل آدم (ع) 1

اخلاق:

اجتناب از رذایل اخلاق ی 7 ; موانع رذایل اخلاق ی 9

ارزشها:

تبیین ارزشها ی معنوی 10 ; ملاک ارزشها 8

امکانات:

دنیوی 15

انسان:

ارزش انسان 8 ; استتار عیوب انسان 2، 7 ; تأمین نیازهای انسان 10 ; مبدأ خلقت انسان 1 ; نیازهای انسان 3

بدن:

استتار زشتی بدن 4

پوشاک:

اهمیت پوشاک 3 ; پوشاک زیبا 2، 5 ; نعمت پوشاک 2

تقرّب:

موانع تقرّب 13

تقوا:

آثار تقوا 7، 9 ; اهمیت تقوا 8 ; تشویق به تقوا 11

خدا:

توصیهخهای خدا 11 ; مشیّت خدا 6 ; نشانه های الوهیت خدا 10 ; نعمتهای خدا 2

دین:

فلسفه دین 12

ذکر:

نعمت 11

روایت: 15

زینت:

اهمیت زینت 5

عوامل طبیعی:

عمل عوامل طبیعی 6

عورت:

اهمیت استتار عورت 4

غفلت:

آثار غفلت از خدا 13

قرآن:

فلسفه تبیین آیات قرآن 12

گناه:

موانع گناه 9

محبوبان خدا: 5

نعمت:

توجه به نعمت های معنوی 12، 14

 

پی‌نوشت‌ها:

1. تفسیر قمی، ج 1، ص 226 ; نورالثقلین، ج 2، ص 15، ح 44.