مَّنِ اهْتَدَی فَإِنَّمَا یَهْتَدی لِنَفْسهِ وَمَن ضَلَّ فَإِنَّمَا یَضِلُّ عَلَیْهَا وَلاَ تَزرُ وَازرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی وَمَا کُنَّا مُعَذِّبینَ حَتَّی نَبْعَثَ رَسُولاً

هر کس هدایت یافت فقط برای خودش هدایت می یابد و هر کس گمراه شد فقط به زیان خودش گمراه می شود; و هیچ کس بار گناه کسی را برنمی دارد. و شیوه ما نیست که عذاب بفرستیم تا آن که رسولی را مبعوث کنیم [که اتمام حجت شود].

 

1- نفع هدایت و ضررِ گمراهی هر کسی متوجه خود اوست.

من اهتدی فإنما یهتدی لنفسه و من ضلّ فإنما یضلّ علیها

 

2- هدایت، دربردارنده سود و منافع و گمراهی در پی دارنده زیان و ضرر

من اهتدی فإنما یهتدی لنفسه و من ضلّ فإنما یضلّ علیها

 

3- انسان در انتخاب راه هدایت یا گمراهی مختار است.

من اهتدی فإنما یهتدی لنفسه و من ضلّ فإنما یضلّ علیها

 

4- تبیین آیات الهی در طبیعت و تذکر به محاسبه اعمال در قیامت، برای هدایت آدمیان است.

و جعلنا الّیل و النهار ءایتین ... اقرأ کتـبک ... من اهتدی فإنما یهتدی لنفسه

 

5- هیچ انسانی بار عمل دیگری را بر دوش نخواهد کشید.

و لاتزر وازرة وزر أخری

«وزر» به معنای چیز سنگین و کنایه از گناه است.

 

6- گناه، باری سنگین بر دوش انسان است.

و لاتزر وازرة وزر أخری

«وزر» در لغت به معنای چیز سنگین است (لسان العرب)، و از این رو به گناه «وزر» گفته می شود، که دارای تبعات و نتایج سنگینی است.

 

7- عدل الهی، بر نظام جزای اعمال حاکم است.

و لاتزر وازرة وزر أخری

 

8- مجازات نکردن انسانها، قبل از برانگیختن رسولان و اتمام حجت با آنها، از سنتهای الهی است.

و ما کنّا معذّبین حتی نبعث رسولاً

 

9- اتمام حجت بر آدمیان، از جمله اهداف بعثت انبیاست.

و ما کنّا معذّبین حتی نبعث رسولاً

 

10- عقاب و کیفر دادن بر هر عملی بدون بیان زشتی و خلاف بودن آن عمل، زشت و ناپسند است.

و ما کنّا معذّبین حتی نبعث رسولاً

اینکه خداوند فرمود: «ما بدون اینکه رسولی برای تبیین حقایق برای مردم بفرستیم، عذاب و کیفرشان نمی کنیم» احتمال دارد به جهت این داوری عقل باشد که: «عقاب بدون بیان زشت و قبیح است».

 

11- نزول عذاب دنیوی بر امتهای گنهکار، تنها پس از اتمام حجت و فرستادن پیامبری برای ایشان است.

و ما کنّا معذّبین حتی نبعث رسولاً

جمله «ما کنّا معذّبین حتی نبعث رسولاً» اطلاق دارد و عذاب دنیوی را هم دربرمی گیرد.

آیات خدا:

آیات آفاقی 4; فلسفه تبیین آیات خدا 4

اتمام حجت:

اهمیت اتمام حجت 9

امتها:

عذاب دنیوی امتها ی گناهکار 11

انبیا:

اتمام حجت با انبیا 11; فلسفه بعثت انبیا 9; نقش انبیا 11

انسان:

اختیار انسان 3

تذکر:

تذکر حسابرسی اخروی عمل 4

جبرواختیار 3:

خدا:

پاداشهای خدا 7; حاکمیت عدالت خدا 7; سنتهای خدا 8; شرایط کیفرهای خدا 8، 11; قانونمندی کیفرهای خدا 8،11; کیفرهای خدا 7; نقش اتمام حجت خدا 8، 11

خود:

زیان به خود 1

رسولان خدا:

نقش رسولان خدا 8

عمل:

عمل ناپسند 10; مسؤول عمل 5

قواعد فقهی:

قاعده کیفر بی بیان 10

گمراهی:

اختیار در گمراهی 3; زیان گمراهی 1، 2

گناه:

تحمل گناه دیگران 5; سنگینی گناه 6

نظام جزایی 7:

هدایت:

اختیار در هدایت 3; زمینه هدایت 4; فواید هدایت 1، 2