وَمَا لَنَا أَلاَّ نَتَوَکَّلَ عَلَی اللّهِ وَقَدْ هَدَانَا سُبُلَنَا وَلَنَصْبرَنَّ عَلَی مَا آذَیْتُمُونَا وَعَلَی اللّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُتَوَکِّلُونَ

و چه [عذری] برای ما هست که بر خدا توکل نکنیم، در حالی که راه هایمان را به ما نمایانده است؟ و بی تردید بر آزاری که به ما می کنید صبر خواهیم کرد. پس توکل کنندگان باید تنها به خدا توکل کنند.

 

1- انبیا با توجه به هدایت یافتن خویش از سوی خداوند، هیچ توجیهی را برای توکل نکردن به او روا نمی داشتند.

و ما لنا ألاّ نتوکّل علی الله و قد هدیـنا سبلنا

 

2- انبیا دارای مقام توکل بودند.

و ما لنا ألاّ نتوکّل علی الله

 

3- همه انبیا خود را مدیون هدایت خاص خداوند می دانستند.

و قد هدیـنا سبلنا

 

4- برخورداری از هدایت الهی، مقتضی توکل بر او

و ما لنا ألاّ نتوکّل علی الله و قد هدیـنا سبلنا

«واو» در جمله «و قد هدانا» حالیه است.

 

5- شرایع آسمانی، متعدد و متنوع بودند.

هدیـنا سبلنا

مراد از اضافه جمع «سبل» به «نا» می تواند به معنای راههای هر کدام از انبیا باشد و مراد از راهها، طبق گفته صاحب المیزان، شریعتهایی است که به انبیا إعطا شده است.

 

6- هر کدام از انبیا دارای راهی ویژه به سوی خداوند *

و قد هدیـنا سبلنا

احتمال دارد که مراد از اضافه «سبل» به ضمیر متکلم این باشد که هر کدام از انبیا به راه ویژه خود، که مورد نظر خداست، هدایت شده اند.

 

7- اقوام کافر، انبیا را آزار و اذیت می کردند.

و لنصبرنّ علی ما ءاذیتمونا

 

8- پیامبران اقوام پیشین بصراحت به آنان اعلام کردند که در برابر هرگونه آزار و اذیتشان، شکیبایی پیشه خواهند کرد.

و لنصبرنّ علی ما ءاذیتمونا

 

9- توکل بر خدا و صبرپیشگی، دو ابزار لازم برای ابلاغ رسالت الهی

و ما لنا ألاّ نتوکّل علی الله ... و لنصبرنّ علی ما ءاذیتمونا

 

10- آنان که در پی تکیه گاه هستند، فقط باید خداوند را تکیه گاه خویش قرار دهند و بر او توکل کنند.

و علی الله فلیتوکّل المتوکّلون

 

11- انبیا، توکل بر خداوند را با دعوت و عمل خویش به مردم آموزش می دادند.

و علی الله فلیتوکّل المؤمنون. و ما لنا ألاّ نتوکّل علی الله ... و علی الله فلیتوکّل المتوکّلون

 

12- از دیدگاه انبیا، خداوند تنها موجود قابل توکل و اتکاست. *

و علی الله فلیتوکّل المتوکّلون

 

13- استقلال همه جانبه خداوند و کمال ذاتی او، مستلزم اختصاص توکل بر او

و ما لنا ألاّ نتوکّل علی الله و قد هدیـنا سبلنا ... و علی الله فلیتوکّل المتوکّلون

 

 

14- «سئل أبوعبدالله(ع) عن قول الله: «و علی الله فلیتوکّل المتوکّلون» قال: الزارعون ;(1)

از امام صادق(ع) در پاسخ سؤال از سخن خدا «و علی الله فلیتوکّل المتوکّلون» روایت شده است که فرمود: [مراد از متوکلان] کشاورزانند».

ادیان

تعدد ادیان 5; تنوع ادیان 5

اقوام پیشین

اذیتهای اقوام پیشین7، 8

انبیا

اذیت انبیا 7; اهتمام انبیا به توکل 1; بینش انبیا 3; تعالیم انبیا 11; توحید انبیا 12; توکل انبیا 2، 11، 12; دعوتهای انبیا 11; راه انبیا 6; صبر انبیا 8; فضائل انبیا 2; هدایت انبیا 1، 3

توکل

اهمیت توکل 9، 10; توکل بر خدا 13; دعوت به توکل 11; زمینه توکل 4

خدا

بی نیازی خدا 13; کمال خدا 13; هدایتهای خاص خدا 3

دین

ابزار تبلیغ دین 9

روایت 14

صبر

اهمیت صبر 9

کشاورزان

توکل کشاورزان 14‌

متوکلان

مراد از متوکلان 14

هدایت

آثار هدایت 4

 

پی نوشت ها :

1- من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 16، ح 14; نورالثقلین، ج 2، ص 530، ح 30 و 32.